میر حمید هاشمی لشنلو

کَشف الصَّلْصَله عن وَصف الزَلزَله سیوطی جامع ترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی درباره زلزله نگاشته شده است. در این مقاله تبیین سیوطی از این پدیده طبیعی و گزارش های وی از زلزله های دوره اسلامی بررسی شده است. این کتاب گردآورده ای است از هر آن چه دانشوران مسلمان پیش از وی از محدثان و مفسران گرفته تا مورخان درباره زلزله گفته و نوشته اند. در این کتاب هم به علل و اسباب زلزله پرداخته شده و هم سیاهه ای سالشمار از زلزله های رخ داده در دوره اسلامی به دست داده شده است. تبیین سیوطی از زلزله، نه تبیینی علمی و طبیعی بلکه تبیینی دینی و فراطبیعی است. وی با ارجاع به منابع روایی وتفسیری حقیقت و منشاء زلزله را در انگاره کوه قاف می جوید، انگاره ای که ریشه های اساطیری پیشااسلامی داشت و نزد مسلمانان دوره میانه جامه ای دینی و اسلامی به خود گرفت. سیوطی سببب زلزله را هم با استناد به روایاتی از صدر اسلام، ناشی از اعمال و رفتارهای ناروا و ناشایست بندگان می داند. سیاهه سالشمار سیوطی از زلزله های روی داده در دوران پس از اسلام دربردارنده داده هایی از شمار و شدت زلزله ها و پیامدهای انسانی، اجتماعی و طبیعی آن است که می تواند دست مایه مطالعات تاریخ اجتماعی مسلمانان در دوره میانه باشد.