نهاد مذهبی وقف و کارکرد خدمات اجتماعی آن در دوران قاجار
منبع:
فرهنگ پژوهش بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۵ ویژه تاریخ اسلام
113 - 140
حوزه های تخصصی:
عصر قاجاریه از پراهمیت ترین برهه های تاریخی ایران است. نزدیکی به زمان معاصر، آغاز دوره تمدن نوین، ارتباط با بیگانگان، بی کفایتی حاکمان، استثمار و... ازجمله ویژگی های این دوران است که ضرورت کندوکاو تاریخی را نشان می دهد. از سوی دیگر؛ «خدماتِ اجتماعی» قدمتی به طول حیات اجتماعی انسان دارد و نمودی از هم دلی و اهمیتِ بشر، به هم نوع خویش است و مناسب است تا محلِ تحقیقاتِ محققان قرار گیرد. در این میان، نهاد مذهبی وقف که جایگاه خاصی در نزد مسلمانان دارد؛ در دوران قاجار موردتوجه خاص نهادهای مردمی بوده است. نوشتارِ حاضر بر آن است تا با تکیه بر منابع کتابخانه ای و گردآوری داده ها و اطلاعات تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی به این مسئله پاسخ دهد که نهاد وقف چه جایگاهی در خدماتِ اجتماعی در دوران قاجار داشته است؟ در پاسخ می توان گفت که وقف بیشتر به عنوان یک خدمات اجتماعی مردم نهاد؛ مهم ترین نهاد نقش آفرین در خدمات اجتماعی آن دوران بوده است چراکه بی اعتمادی مردم به حکومت قاجاری و اوضاع نامساعد اجتماعی آن عصر، نهادهای مردمی را به فکر ارائه خدمات اجتماعی می انداخت و ازآنجاکه انگیزه های مذهبی بسیار قوی در میان مردم آن دوران وجود داشت؛ نهاد وقف به نقش آفرینی پررنگی در خدمات اجتماعی مشغول بود. نهاد وقف در چهار حوزه خدمات رفاهی، خدمات آموزشی، خدمات بهداشتی- درمانی و خدمات بهزیستی به نقش آفرینی پرداخته است و حضور آن بیش از همه در حوزه های آموزشی و خدمات رفاهی دیده می شود.