علی داد نوش فر

تصمیم گیری اخلاقی مفهومی است که ثمرات آن بر مطلوبیت سازمانی و اهداف مربوط به آن مشهود است و وجود داشتن رویکرد و مدلی در این راستا می تواند تصمیم گیری اخلاقی را در سازمان بیشتر از گذشته به عنوان ابزاری توانمند نمایان نمایند؛ بنابراین هدف این مقاله تهیه و تدوین الگویی برای بهبود تصمیم گیری اخلاقی در حرفه حسابداری با رویکرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد می باشد. در این پژوهش از روش پژوهش کیفی مبتنی بر نظریه بنیادی داده ها در راستای مدل سازی تصمیم گیری اخلاقی اقدام شده است و در راستای تأیید شاخص های دسته بندی شده از الگوی تأیید عاملی و رویکرد مدل Q استفاده شده است در این پژوهش از نظرات 11 خبره حرفه حسابداری و حسابرسی در راستای شناسایی و تأیید شاخص ها در راستای مدل بنیادی یعنی شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها انجام شده است. نتایج باتوجه به تعداد 181 مفهوم در خصوص تصمیم گیری اخلاقی در حسابداری، منجر به شکل گیری و تأیید پارادایمی با تعداد 15 مقوله اصلی (شامل: عوامل فردی، عوامل سازمانی، عوامل اجتماعی، ویژگی های فردی، ویژگی های سازمانی، ویژگی های اجتماعی، شرایط فردی، شرایط سازمانی، شرایط اجتماعی، محدودیت ها، شرایط محیطی، توسعه فردی، توسعه سازمانی، پیامدهای فردی و پیامدهای سازمانی) و 62 مقوله فرعی منجر شده است که در راستای ساختار پارادایم در بخش های شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها در مدل قرار گرفته است. تأیید دسته بندی شاخص های این مدل پیشنهادی با استفاده از نظریه Q و تحلیل عاملی و تأیید رویکرد کیفی آن با تکنیک زاویه بندی یا مثلث سازی، منجر شده است که نتایج آن از تأییدات بیشتری برخوردار باشد.

موضوع و هدف مقاله: تصمیم گیری اخلاقی مفهومی است که ثمرات آن بر مطلوبیت سازمانی و اهداف مربوط به آن مشهود است و از همین رو هدف این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر تصمیم گیری اخلاقی در حرفه حسابداری و حسابرسی با توجه به پژوهش های انجام شده می باشد. روش پژوهش: این پژوهش فرا تحلیل و جامعه آماری پژوهش شامل همه مقالات متناسب با موضوع تصمیم گیری اخلاقی در حرفه حسابداری در مجلات علمی پژوهشی ایرانی و خارجی مشخص شده با ضوابط خاص است. مقالات مندرج در بررسی نهایی آن شامل 19 مقاله بررسی شده در این زمینه بود. داده ها با استفاده از نرم افزار جامع فراتحلیل نسخه (CMA2) مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته های پژوهش: بر اساس بررسی از عوامل اثرگذار بر تصمیم گیری اخلاقی در حرفه حسابداری و حسابرسی 18 متغیر سازه فردی، شرایط اجتماعی، شرایط اقتصادی، شرایط محیط کار، سن، عضویت رسمی، جنسیت، فرهنگ سازمانی، تجربه، هویت، مهارت کار، آرمان اخلاقی، نسبی گرایی، رهبری اخلاقی، قوانین و مقررات، ویژگی کار، تحصیلات و ویژگی شخصیتی اثرگذار می باشند. نتیجه گیری و اصالت و افزوده آن به دانش : تمامی عوامل اندازه اثر متوسط و بالا داشتند و از این حیث تمامی مقوله ها بر تصمیم گیری اخلاقی اثرگذارند. در بین عوامل موردبررسی، آرمان اخلاقی (71/)، فرهنگ سازمانی (96/) و قوانین و مقررات (68/)، ببیشترین اندازه اثر مهم ترین عوامل اثرگذار برحسب بالاترین ضرایب اثر و اثر تمامی مقوله ها مورد تأیید قرار گرفت و این پژوهش با شناسایی شاخص های مختلف و موثر بر تصمیم گیری اخلاقی می تواند راهگشایی مناسب برای رویکرد تصمیم گیری مناسب حسابداران و حسابرسان می باشد.