احمد محجوبیان

راهنمایی تحصیلی دوره دکتری نقش مهمی در موفقیت این دوره دانشگاهی دارد. اساتید راهنما در ارائه راهنمایی تحصیلی شیوه ها، سلایق و باورهای مختلفی دارند. مطالعه این ویژگی ها و انسجام بخشی آن ها در چارچوب هایی نظری (سبک های راهنمایی تحصیلی) رویکردی است که می تواند زمینه ساز پدید آوردن فهمی عمیق تر از پدیده راهنمایی و همچنین ساخت ابزارهایی برای شناسایی و ارزیابی وضعیت راهنمایی تحصیلی دوره دکتری باشد. بر همین اساس در این پژوهش با استفاده از روش مرور روایتی، ادبیات حوزه آموزش عالی در منابع داخلی (25 مقاله) و خارجی (58 مقاله) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و 6 سبک شناسی برای راهنمایی تحصیلی دوره دکتری شناسایی شد که عبارتند از سبک شناسی اندرسون، گور، گاتفیلد، مینهارد و همکاران، مورفی و همکاران، و ویلکیناس. این سبک شناسی ها در مقاله توصیف شده و یک مقایسه کلی نیز میان آن ها صورت گرفته است. بررسی این سبک شناسی ها نشان داد که ابعاد تربیتی و اخلاقی راهنمایی تحصیلی و همچنین تفاوت های موجود میان راهنمایی گروه های تحصیلی مختلف، مهم ترین موضوعات مغفول در این سبک شناسی ها می باشد. به علاوه مشخص شد که عمده ی تمرکز این سبک شناسی ها بر یکی از اهداف دوره دکتری (پرورش پژوهشگران) بوده و می توان ارائه سبک شناسی هایی با تمرکز بر هدف مهم دیگر دوره دکتری (تولید علم) را نیز پیشنهاد نمود.

حضور و پرورش مکاتب علمی در دانشگاه ها می تواند سرمنشأ گفت وگوی سازنده و پیشرفت علمی شود. به نظر می رسد برخلاف بسیاری از دانشگاه های جهان، چنین وضعیتی در دانشگاه های کشورمان وجود ندارد؛ به عبارت دیگر، دانشگاه ها به تقویت یک مکتب علمی خاص (اعم از داخلی یا خارجی) اهتمام نمی ورزند و عملاً اولویت بندی میان نظریه ها و مکاتب موجود وجود ندارد. پرسش پژوهش حاضر آن است که نقش قوانین و مقررات آموزش عالی در این وضعیت چیست؛ آیا قوانین و مقررات باعث شده که دانشگاه ها  نتوانند روی مکتب علمی خاصی متمرکز شوند؟ پاسخ به این پرسش طی دو مرحله انجام شد: اول، بر اساس رویکرد سیستمی به دانشگاه، با استفاده از روش گروه محوری، راهبردهای هفت گانه تقویت حضور مکاتب علمی در دانشگاه ها استخراج شدند. دوم، در چارچوب ارزیابی قوانین و مقررات، با استفاده از معیار راهبردهای هفت گانه مذکور، تمامی قوانین و مقررات مربوط به آموزش عالی، از نظر تأثیر آن ها بر حضور مکاتب علمی در دانشگاه ها، مورد بررسی قرار گرفتند. درمجموع، نتیجه این پژوهش آن است که قوانین و مقررات زمینه چندان مساعدی را برای توسعه حضور مکاتب علمی در دانشگاه ها فراهم نمی کنند.

هدف مقاله حاضر بررسی و تحلیل محتوای مقالات "فصلنامه سیاست علم و فناوری" طی سال های 1387-1396 است. به این منظور کلیه مقالات منتشرشده این مجله در طی 10 سال (231 مقاله) مورد ارزیابی های کمی و کیفی قرار گرفته و محتوای آن ها از منظر جایگاه و دستاوردشان در جریان سیاست علم و فناوری کشور بررسی شد. روش این پژوهش، ترکیبی و از نوع قیاسی است. جهت جمع آوری داده ها از چک لیست و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اکسل و آمار توصیفی استفاده شد. مسئله اصلی پژوهش این گونه مطرح شد که نقش مقالات "فصلنامه سیاست علم و فناوری" طی سال های 1387-1396 در کمک به دانش سیاست پژوهی علم و فناوری چه بوده است؟ یافته های پژوهش در 15 محور جمع بندی شده اند. از نظر نویسندگان، مهم ترین محور، بررسی این موضوع است که محتوای مقالات منتشرشده مجله در 10 سال اخیر، چه محتوایی را از منظر چرخه سیاست گذاری تولید کرده است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که بیش از نیمی از مقالات (55٪)، به نحوی سعی کرده اند تا جزئی از یک نظریه جدید را تولید نمایند، اما نبود شرایط مهمی همچون مقالات انتقادی و مباحثات رفت و برگشتی، بهره گیری از نتایج پژوهش های پیشین و تکمیل آن ها مانع از شکل گیری نظریه های جامعی در عرصه سیاست علم و فناوری شده است.