سید علی رخشان

ارزیابی مستمر در کسب و کار و تولید بهینه موجب رشد اقتصادی می شود؛ بنابراین، اندازه گیری کارایی و بهره وری حتی در امور خدماتی همچون سازمان های مالی و بانک ها اهمیت زیادی دارد. با توجه به اینکه، صنعت بانکداری سهم عمده ای در دارایی و ثروت کشورها دارد، این مقاله به موضوع کارایی و بهره وری برخی از بانک های منتخب جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. به همین منظور، با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها، به ارزیابی عملکرد 16 بانک شامل بانک های انصار، دی، اقتصاد نوین، ایران زمین، کارآفرین، ملت، ملی، پاسارگاد، رفاه، رسالت، سامان، صنعت و معدن، سرمایه، سپه، تجارت، توسعه صادرات در سال مالی 1392-1393 پرداخته شد. نتایج ارزیابی کارایی و بهره وری و رتبه بندی بانک های منتخب حاکی از آن است که بانک سپه در سال 1392 کارا و دارای رتبه یک تحت هر دو مدل با بازده به مقیاس ثابت و متغیر است و در سال 1393 کارا و دارای رتبه 3 تحت مدل بازده به مقیاس ثابت و رتبه 4 تحت مدل بازده به مقیاس متغیر است؛ اما بانک انصار تحت تمامی مدل ها در سال های 1392 و 1393 یک واحد ناکارا است که به لحاظ جایگاه در رتبه 16 قرار دارد. همچنین جالب توجه است که در دوره مالی 1392-1393 بانک سپه دارای رشد بهره وری منفی و بانک انصار دارای رشد بهره وری مثبت است.  

تحلیل پوششی داده ها، روشی ناپارامتریک برای سنجش و ارزیابی کارایی نسبی مجموعه ای از واحدهای تصمیم گیرنده با ورودی ها و خروجی های چندگانه است. از آنجا که مدل های تحلیل پوششی داده ها، واحدهای تصمیم گیرنده را به دو دسته کارا و ناکارا تقسیم می کنند، اغلب تصمیم گیرنده ها درصدد رتبه بندی کاملی از واحدهای تصمیم گیرنده هستند. در این نوشتار به توسعه مدلی برای رتبه بندی واحدهای کارا در تحلیل پوششی داده ها پرداخته شده است. از این رو، ابتدا محققان دو مدل جدید غیر خطی پیشنهاد کرده اند که با استفاده از مدل اول، به محاسبه کارایی پرداخته و به کمک مدل دوم، واحدهای تصمیم گیرنده کارا رتبه بندی می شوند؛ به طوری که این مدل ها همواره یک جواب شدنی دارند و درنهایت برای بررسی بیشتر در چندین مثال عددی، مدل پیشنهادی موجود در مقاله با سایر مدل های رتبه بندی مقایسه شده اند. نتایج تأییدکننده عملکرد مناسب مدل پیشنهادی است.

تمامی مدل های پایه در تحلیل پوششی داده ها، واحد های تصمیم گیرنده را به دو دسته کارا و ناکارا بخش می کنند و هیچ تفکیکی برای واحدهای کارا قائل نمی شوند. در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نیز با وجود ارائه ی یک رتبه بندی کامل از واحدها، فرآیند تشکیل ماتریس مقایسات زوجی بر اساس نظرات خبرگان بوده که این نظرات باعث ایجاد خطا و ناسازگاری ماتریس های حاصل می شود. در این نوشتار ابتدا یک روش ترکیبی موسوم به روش AHP/DEA تقاطعی برای رتبه بندی واحدها پیشنهاد شده است که ضمن استفاده از نقاط قوت هر دو دیدگاه، تحلیل پوششی داده ها و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در ارائه ی یک رتبه بندی منطقی از واحدها، مشکلات روش های پیشین انجام گرفته در این زمینه را تا حد قابل توجهی پوشش می دهد. سپس ویژگی ها و مزایای روش پیشنهادی با سایر روش ها مقایسه خواهد شد. در نهایت برای مقایسه بهتر چندین مثال عددی ارائه می شود.