سعید فتحعلی

هم زمان با ورود به قرن 21 سیستم های اطلاعاتی و ارتباطی به طور فزاینده ای دچار پیچیدگی و همه جانبه گرایی شدند و کلیه نظام های اجتماعی زندگی بشر را متأثر از خود کرده اند و اکنون با گسترش فضای مجازی و زندگی حقیقی، به تدریج فضای مجازی تبدیل به زیست دوم انسان ها و امتداد زندگی آن ها شده است و به همین دلیل نیاز به سواد دیگری فراروی ما قرار دارد تا بتوان با بهترین رویکرد در مواجهه با آن قرار گرفت و آن سواد فضای مجازی است. اگرچه برخی از اندیشمندان حوزه سواد رسانه ای معتقدند سواد فضای مجازی، همان و یا بخشی از سواد رسانه ای است، لکن این دو مقوله کاملاً مشابه نیستند و در برخی وجوه افتراق دارند. تصور می شود که این اختلاف نظر برآمده از تقلیل تعریف برخی اندیشمندان از فضای مجازی و خطای آنان در تقلیل تعریف فضای مجازی به رسانه است حال آنکه نظام رسانه ای تنها ذیل یکی از نظام های فضای مجازی یعنی نظام فرهنگی اجتماعی می گنجد. روش پژوهش حاضر تحلیل مضمون است که در دو مرحله احصاء مفاهیم و مضامین اساسی نظریات و تعاریف سواد رسانه ای و سواد فضای مجازی با مطالعات کتابخانه ای و استخراج نظام موضوعات و مسائل سواد فضای مجازی مبتنی بر تعریف مختار صورت گرفته است. مقاله حاضر خاطرنشان می سازد مفهوم سواد فضای مجازی متمایز از سواد رسانه ای بوده و با احصاء نظام مسائل سواد فضای مجازی آن را مورد بررسی و مداقه قرار می دهد.