مینا شیرمحمدی

شهرنشینی شتابان شهرها و ظرفیت محدود آن ها، توجه به سناریو نگاری را در قالب توسعه فیزیکی شهر بیش ازپیش ضروری ساخته است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف تبیین الگوی توسعه فیزیکی شهر یزد با رویکرد آینده نگاری در تلاش است که روند توسعه شهر را در مسیر صحیحی هدایت کند. نوع تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر گردآوری داده ها، توصیفی- تحلیلی بوده است. در این پژوهش به منظور بررسی چگونگی رشد و توسعه فیزیکی شهر یزد از مدل هلدرن و برای بررسی وضعیت های محتمل توسعه در آینده از رویکرد آینده نگاری استفاده شده است. بدین منظور از نرم افزار میک مک برای بررسی عملکرد شاخص ها و برای بیان وضعیت های محتمل توسعه فیزیکی شهر یزد در افق 1410 اقدام به تحلیل عوامل کلیدی در محیط سناریو ویزارد شده است. نتایج تحقیقات بر اساس محاسبات مدل هلدرن نشان می دهد که حدود 83/39 درصد رشد شهر یزد در فاصله سال های 1355 تا 1395 بر اثر رشد افقی و حدود 16/60 درصد مابقی توسعه شهر ناشی از رشد جمعیت شهر بوده است. عوامل کلیدی در محیط سناریو ویزارد بیانگر سه نوع سناریو (سناریو قوی:4 سناریو، سناریو ضعیف: 1580 سناریو و سناریو محتمل: 16 سناریو) بوده است. سناریوهای محتمل با 128 حالت دارای سه وضعیت (مطلوب، ایستا و بحرانی) بوده اند که وضعیت مطلوب با 10 سناریو، محتمل ترین سناریوی پیش روی آینده توسعه فیزیکی شهر یزد تشخیص داده شده است.

هدف کلان و مهم تحقیق عبارت از مفهومینه کردن اولویت امر اجتماعی و ظرفیت سازی رشد اجتماعی در فرایند توسعه پایدار شهری است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی و روش اجرای آن پیمایش میدانی است. متغیرهای وابسته تحقیق از طریق یک پرسشنامه بسته و در طیف لیکرت مورد سنجش آماری قرار گرفته است. جامعه آماری در این تحقیق شامل کلیه سرپرستان خانوار در دو محله ی شهر، کارمندان و اسلام آباد بوده است که جمعیت شهرک کارمندان 13368 نفر و جمعیت اسلام آباد 35820 نفر بوده است. این دو محله دارای زمینه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی و محیطی متفاوتی هستند. آزمون T تک نمونه ای بر رابطه معنی داری بین توسعه پایدار و ظرفیت سازی توسعه اجتماع محلی تأکید می کند و همچنین در تحلیل عاملی برای فرضیه دوم محققان متوجه شدند که عامل اقتصادی با میانگین700/0 و عامل نهادی با 736/0 بیشترین تأثیر را در بستر فضایی و مکانی ظرفیت سازی اجتماع محلی در دو محله گذاشته است. همچنین آزمون T این فرضیه نیز بر رابطه معنی داری بین متغیر های عوامل هشتگانه موثر در زمینه ظرفیت سازی تأکید می کند. برنامه ریزی فضایی – مکانی خرد محلات شهری با توجه به زمینه های متنوع فرهنگی و اجتماعی – اقتصادی و بهبود مکانی محلات فقیر و تجمیع قطعات خرد برای بازآفرینی محلات به عنوان پیشنهادات مقاله مطرح هستند.

الگوی تاب آوری بر قابلیت ها و شیوه های برخورد مردم و جوامع با بحران ها و بلایا تأکید دارد. این تحقیق با هدف تبیین تاب آوری شهر با استفاده از داده ها به بررسی الگویی مناسب جهت مقابله با بلایای بیولوژیکی، بیماری های واگیردار و کووید 19 پرداخته است. از نظر هدف این تحقیق، کاربردی و از نظر نوع، توصیفی و تحلیلی است. با استفاده از روش پرسشنامه ای و مصاحبه، داده ها شناسایی و دسته بندی شدند و درنهایت، پس از انجام فرآیند تحلیل تم با روش گرندد تئوری، درنهایت 40 تم اصلی به دست آمد. پژوهشگران تم های استخراج شده را در قالب 12 مفهوم کلی و 40 زیرمجموعه نام گذاری نمودند. شاخص های کالبدی-محیطی، زیرساخت بهداشتی، مدیریتی، شرایط فرهنگی و اجتماعی، نهادی، اقتصادی، اطلاعات مردم، ارزش آفرینی اجتماعی، عملکرد پیشگیرانه، افزایش سلامت جامعه و تسهیل خدمات رسانی بهداشتی شاخص های به کار رفته در این تحقیق جهت تحلیل عاملی انتخاب شدند. روابط متغیرهای به کار رفته در این تحقیق، در مدل پارادایمی و مفهومی تحقیق نشان داده شده است و داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزار 22 spss و لیزرل 8.8 مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده، رابطه ی بین فرهنگی-اجتماعی و تاب آوری (88/0) دارای بیش ترین تأثیر است و کم ترین رابطه مربوط به رابطه ی بین مدیریتی و فرهنگی-اجتماعی (41/0) است. با توجه به خروجی لیزرل مقدار X2 محاسبه شده برابر با 34/1105 است که نسبت به درجه ی آزادی 731 عدد 51/1 به دست می آید و کم تر از 3 است. پایین بودن این شاخص، نشان دهنده ی تفاوت اندک میان مدل مفهومی با داده های مشاهده شده ی تحقیق است. مقدار RMSEA، 037/0 و کم تر از 08/0 است و نشان می دهد میانگین مجذور خطاهای مدل مناسب است. همچنین بر اساس روابط تحقیق، رابطه ی مثبت و معنادار بین متغیرهای تحقیق، تاب آوری شهر را نشان می دهند و مابین ابعاد الگوی تاب آوری برای مقابله با بیماری کووید 19 ارتباط معناداری وجود دارد.

  با سیطره معرفت شناسی کانتی و عقلانیت ابزاری در علوم اجتماعی و جغرافیای انسانی، تفسیر فضا بر بنیانهای مفهومی فیزیک جدید استوار شده است که عمدتاً مترادف با تجربه حسی و کالبدی و مکانِ استقرار سرمایه و بازتولید آن می باشد بنابراین از لحاظ تحلیلی بر اصول هندسه اقلیدسی تاکید دارند. این مقاله به دنبال طرح الگوی نااقلیدسی در برنامه ریزی شهری با توجه به مفاهیم بنیادین برنامه ریزی از جمله فضا و زمان است. این الگو مترتب بر نوع متفاوتی از مفهوم فضا است بنابراین ابتدا تحول هستی شناختی مفهوم فضا را بازنمایی کرده و ویژگیهای الگوی نااقلیدسی برنامه ریزی شهری را بر شمرده ایم.  منظور از تحول هستی شناختی فضا، آشفتگی معرفت شناختی ناشی از دگرگونی عملکردی و آشکار شدن زوایای دیگری از وجود و ماهیت فضا است.  بر خلاف گذشته هر شهروندی به طور همزمان در میان تار و پودی از فضاهای چند سطحی در مقیاس های عملکردی متفاوت همانند جهانی، منطقه ای، بین المللی و ملی و محلی به تجربه شهری می پردازد. هندسه اقلیدسی به بحث درباره سازمان یابی اشیا در فضای فیزیکی می پردازد در حالیکه الگوی نا اقلیدسی در برنامه ریزی بر فروپاشی نظم جهان اقلیدسی، هستی های پایدار و فروض متعارف اشاره می کند که بر درک ما از جهان طی دو سده گذشته سلطه داشته اند. الگوی نااقلیدسی در برنامه ریزی شهری به شدت هنجاری و مبتنی بر ارزشهاست. بنابراین معطوف الگویی غیر مهندسی از برنامه ریزی شهری است که تصمیم سازی و طرح های شهری را با دخالت و مشارکت اجتماعات محلی و شهروندان پیش می برد. در این فرایند الگوی سلسله مراتبی و از بالا به پایین که همراه و موازی با الگوی اقلیدسی برنامه ریزی است جای خود را به الگوی شبکه ای و از پایین به بالا می دهد.