رضا انصاری بارده

در سال های اخیر تقابل آمریکا و چین شکل نمایان تری به خود گرفته است؛ به طوری که دو کشور در مناطق مختلف جهان و در عرصه های گوناگون سیاسی، ژئوپلیتیک، اقتصادی و امنیتی با یکدیگر مواجه هستند. یکی از عرصه های تقابل آمریکا و چین، ابتکار کمربند و راه چین است که اجرای آن چین را به قدرتی برتر در خشکی تبدیل خواهد کرد. این پژوهش به دنبال بررسی نقش ایران در تقابل آمریکا و چین بوده و پرداختن به این موضوع از آن جهت اهمیت داشته است که ایران بخشی از مسیر ابتکار کمربند و راه است و مناسبات هر دو طرف تقابل یعنی آمریکا و چین با ایران از جهاتی منحصربه فرد است: آمریکا در تقابل با ایران و چین در تعامل با ایران. پرسش اصلی پژوهش عبارت بوده است از اینکه «نقش ایران در تقابل آمریکا و چین ذیل ابتکار کمربند و راه چیست؟» این پژوهش با استفاده از داده های اسنادی - کتابخانه ای و مصاحبه نخبگانی غیرساختمند و با رویکردی توصیفی - تحلیلی انجام شده و فرایند دست یابی به پاسخی برای پرسش اصلی، از طریق تبیین تقابل آمریکا و چین و سپس بررسی همراهی یا عدم همراهی ایران با طرف های تقابل بوده است. دستاورد این پژوهش، تبیین نقش و تأثیر ایران در تقابل آمریکا و چین در ابتکار کمربند و راه بوده و در پایان نتیجه گیری شده است که حضور ایران به عنوان عاملی موازنه ساز باعث سنگینی کفه تقابل به سود چین خواهد بود.

راهبرد عدم تعهد به عنوان جهت گیری اصلی سیاست خارجی ایران پذیرفته شده است و این درحالی است که عملکرد سیاست خارجی ایران لزوماً منطبق با راهبرد عدم تعهد نیست. راهبرد ایران در سیاست خارجی را می توان مقاومت فعال نامید. مقاومت فعال، خوانش جدیدی از جهت گیری عدم تعهد است که بر مبنای نفی سلطه گری و سلطه پذیری است. اهمیت این بحث در ارائه تبیین علمی از راهبرد مقاومت فعال است زیرا این راهبرد، تبیین دقیق تری از عملکرد سیاست خارجی ایران ارائه می کند و تصمیمات را به واقع نزدیک تر می سازد. سوال اصلی این پژوهش این است که راهبرد اصلی سیاست خارجی ایران چیست؟ فرضیه تحقیق این است که راهبرد اصلی سیاست خارجی ایران، راهبرد مقاومت فعال است، نه جهت گیری عدم تعهد. روش پژوهش در این مقاله روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از داده های اسنادی - کتابخانه ای و مصاحبه نخبگانی غیرساختمند است. دستاورد پژوهش رسیدن به این ایده است که جهت گیری اصلی سیاست خارجی ایران، مقاومت فعال است. مقاومت فعال به دلیل همخوانی با مبانی اندیشه ای انقلاب اسلامی و همخوانی با محیط منطقه غرب آسیا اصلی ترین عامل در جهت دهی به سیاست خارجی ایران است.

محور مقاومت عنوانی است که در سال های اخیر توانسته است خود را به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران فراملی مؤثر بر تحولات سیاسی-امنیتی منطقه غرب آسیا معرفی کند. عراق به عنوان یکی از کشورهای عضو این محور نقش مهمی در پیشبرد اهداف آن دارد. مسائل مختلفی در محیط داخلی عراق بر نقش آفرینی این کشور در محور مقاومت تأثیر گذار است که فهم آنها باعث درک بهتر جایگاه این کشور در منطقه امنیتی خاورمیانه خواهد شد. از دیگر سو رقابتهای پیچیده و گسترده ای توسط بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در محیط داخلی عراق وجود دارد که بر اهمیت این کشور به عنوان یکی از اولویتهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می افزاید. سوال اصلی این پژوهش را میتوان بدین صورت بیان نمود: پیشران ها و پس ران های محیط داخلی عراق که بر جایگاه این کشور در محور مقاومت تأثیرگذار است چیست؟ این پژوهش به دلیل ماهیت کاربردی آن فرضیه آزما نیست. روش گردآوری داده ها در این پژوش، استفاده از اسناد کتابخانهای و مصاحبه نخبگانی غیرساخت مند است. همچنین نظریه مجموعه امنیتی منطقهای با تمرکز بر الگوهای دوستی/ دشمنی به عنوان چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفته است.

توسعه در ایران معاصر همواره مورد توجه دولت ها، مراجع تصمیم گیری، مراکز علمی تحقیقاتی و نیز روشنفکران و افکار عمومی بوده است. در سال های اخیر الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت به عنوان جایگزینی برای مدل توسعه در ایران مطرح شد اما فراتر از سندی نیمه کاره که توسط مرکز مربوطه ارائه شده، تاکنون نتوانسته در عرصه عملیاتی نمایان شده یا پیاده سازی شود. نویسندگان این پژوهش بر این باورند که الگوی حکمرانی در ایران نیازمند ارائه چشم اندازی عینی تر نسبت به جایگاه تاریخی کشور است تا تأمین کننده و تضمین گر پیشرفت کشور باشد. اهمیت پرداختن به این موضوع از آن جهت است که تا زمانی که الگوی پیشرفت بر اساس ظرفیت ها و اولویت های کشور در سطح حکمرانی طراحی نشود، سندنویسی ها به تنهایی کمکی به پیشرفت کشور نخواهند کرد. به این ترتیب، سوال اصلی پژوهش چنین است: مولفه ها و مراحل الگوی حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران برای پیشرفت چیست؟ روش گردآوری داده ها در اینجا اسنادی کتابخانه ای و روش پردازش آن تحلیل مضمون است. فرایند رسیدن به پاسخ سوال اصلی از تشریح ضرورت الگوی پیشرفت بومی بر پایه خوانشی از دیدگاه های آیت الله خامنه ای آغاز شده و در نهایت به این گزاره می رسد که الگوی حکمرانی در ایران باید بر اساس سه گام بنیادی در تأمین نیازهای مشترک، متمایز و اختصاصی جامعه بر پایه ارزشِ کانونی کارآمدی طراحی شود. هر یک از این گام ها نیز بخشی از مسیر کشور برای رسیدن به دولت اسلامی را شامل می شود.