مرضیه شم آبادی

شناخت راویان مشترک در أسناد مشکله، همواره یکی مهمترین دغدغه های رجالیان است. یکی از پربسامدترین راویان مشترک «أحمد بن محمد» است، این نام در مقطع زمانی صحابه امام جواد(ع) تا امام حسن عسکری(ع) در بین سه راوی مشترک است که عبارتند از: أحمد بن محمد بن خالد برقی، أحمد بن محمد بن عیسی أشعری قمی و أحمد بن محمد بن سیّار. دو راوی نخست از بزگان راویان ثقه شیعه به شمار می روند، اما «أحمد بن محمد بن سیّار»، از راویان غلات و فاسد المذهب است. در این پژوهش با استفاده از روش مطالعه تاریخی و رجالی درباره شخصیت سیّاری و مقایسه تطبیقی مشایخ و راویان او با أحمدبن محمدبن خالد برقی و أحمد بن محمد بن عیسی أشعری قمی، احتمال سیّاری بودن أحمد بن محمد در ارزیابی سندی روایات، مورد بررسی قرار می گیرد.

یکی از پرسش های بنیادین در دانش اصول فقه، امکان تقیه در بیان حکم شرعی توسط امام معصوم(ع) است. در این باره دیدگاه های مختلفی بین اصولیان مطرح شده است، در این پژوهش، دو روایت که تصریح بر إفتاء تقیه ای دارد و مهم ترین مبنای قائلان به صدور اخبار تقیه ای از زبان امام معصوم (ع) است، با روش تاریخ گذاری منبع و متن نقد می شود. تاریخ گذاری منبع و متن این دو روایت و مقایسه آن با روایتی مبسوط در همین موضوع، نشان گر درج اندیشه های غالیانه در این روایات با هدف نشر اباحی گری است. معناشناسی تاریخی واژگان إفتاء، تقیه، مسترشد و شاکّ، نشان گر ارتباط بخش مدرج این دو روایت با اندیشه های غالیان در قرن سوم هجری در عراق است. تحلیل کیفی و کمی این دو روایت به انضمام روایتی مفصل تر، که در واقع شرح و توضیح بخش مدرج دو روایت نخست، به شمار می آید. نشان می دهد، غرض اصلی در این سه روایت، بیان حکم شرعی نیست؛ بلکه هدف، بیان سرّی بودن طریقت و تناقض آن با ظاهر و عدم ثبات احکام شرعی به عنوان جزئی از ساختار انگاره اباحی گری در قرن سوم هجری است.