محسن خدامی

عشق و حالات عاشق و معشوق موضوعی همگانی است که در میان جوامع و نسل ها به گونه ای متفاوت خود را نمایان می سازد. آدمیان از دیرباز به نظم و نثر سخن از عشق گفته اند به طوری که اشعار شاعران زیادی از ادب پارسی و عربی با عاشقانه سرایی و وصف معشوق پیوند خورده است که این شیوه ادبی بیانگر احساسات درونی شاعر/ عاشق نسبت به معشوق؛ خواه حقیقی و خواه مجازی است. سلطان العاشقین ابن فارض یکی از بزرگ ترین شاعران ادبیات عرب است که به دلیل اشعار عاشقانه و عارفانه شهرت بسیار زیای دارد. وی شاعر عشق است و معشوق محور اصلی اشعار اوست. از آنجا وصف زیبایی معشوق و ذکر صفات فیزیکی و اخلاقی از بن مایه ها و موتیف های اصلی همه غزل های عاشقانه و عارفانه است؛ در این مقاله سیمای معشوق ابن فارض در قالب توصیف ویژگی های ظاهری و رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است و به این نتیجه رسیده که شعر ابن فارض سراسر توصیف معشوق و حالات عشق است و این عشق، عشقی پاک و در واقع پله ای برای رسیدن به عشق الهی است.

شعر امروز علاوه بر حفظ رسالت پیشین خود، ابزاری است در دست اندیشمندان جوامع بشری تا با تکیه بر آن به مبارزه علیه کاستی ها و ناراستی ها دست یازند. احمد مطر، شاعر عراقی، از سخنورانی است که در جهت ساختن جامعه ای آرمانی، برای روشنگری و افشای دست زورگویان همچنین ترغیب و انگیزانندن آحاد جامعه، از سلاح سخن بهره می گیرد. فرمالیست ها شعر را با نگاه روانشناسانه و زبانشناسانه مورد مطالعه قرار می دهند. یکی از اصطلاحات رایج در تحقیقات این گروه وجه غالب است که به طور خلاصه، به نقطه برجسته ی جامع سروده های شاعر گفته می شود. مقاله حاضر شعر احمد مطر را از این منظر مورد بررسی قرار داده و در پایان بدین نتایج دست یافته است: وجه غالب شعر او از نظر موضوع، مبارزه با نابرابری و از نظر اندیشه، آرمان گرایی مطابق باورهای شاعر است. آرمان گرایی او در ترسیم آن آرمانشهر رویایی که او در خلال سروده هایش معرفی می کند زاییده ی بحران های سیاسی زمان و مکانی است که شاعر در آن می زید و معرفی وجوه مختلف آن، برآمده از اخلاق مداری و رسالت شاعرانه اوست. سرزمینی که تحقق جوانب آن با همان وسواس و سخت گیری که مورد نظر احمد مطر است گویی در عالم خارج تحقق یافتنی نیست.

ادبیات تطبیقی و مقابله ای به رغم عمر کوتاه خود در مشرق زمین، در سال های اخیر رونق چشمگیری در حوزه نقد ادبی یافته است. امروزه با شکل گیری فضاهای دانشگاهی، تحقیقات جامع و دقیقی راجع به ماهیت نقد و انواع آن صورت گرفته است. کتاب ها و مقالات متعددی در این باره نوشته شده و به اقتضای آن در جهت مصداق یابی، آثار بسیاری از شاعران مورد توجه موشکافانه قرار گرفته است. امروزه نگاه های پژوهشگرانه بیش تر معطوف به یافتن وجوه تشابه بین آثار ادبی خلق شده در زوایای جهان ادبیات است. در همین راستا پژوهش های ارزشمندی به صورت تطبیقی و مقابله ای صورت گرفته است. جستار پیش رو با التفات به نظریات متعدد در باب نقد، به مقابله شعر نسیم شمال ، شاعر عصر مشروطه و احمد مطر شاعر برجسته عراقی پرداخته است. از آنجا که هر دو شاعر با بکارگیری شیوه های مختلف طنز اعم از کنایه، تعریض، تلویح، نقیضه گویی و ... زبان به انتقاد علیه ناملایمی های روزگار خود باز کرده اند و شعر خود را صرف پرده برداشتن از ماهیت ظالمانه صاحبان و غاصبان قدرت نموده اند. کاری که برای هر دو شاعر به قیمت تحمل شکنجه های فراوانی تمام شده است. سعی شده مشترکات این دو مورد توجه و تحلیل قرار گیرد و راهکارهای هر دو در جهت مبارزه علیه استبداد و خودکامگی اربابان مورد نظر واقع گردد.