حامد حاجتی

تهاجم نظامی عراق به ایران در 31 شهریور 1359، در کمتر از دو سال از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت رسمی آغاز و به مدت 8 سال طول کشید. این رخداد نظامی که از آن به عنوان طولانی ترین منازعه نظامی کلاسیک قرن بیستم یاد می شود، سبب هزینه های معنوی و مادی بسیاری برای این دو کشور شد. جنگ هشت ساله در کنار پیامدهای داخلی برای دو کشور، سبب تغییرات سیاسی و نظامی گسترده ای در نظم منطقه ای و ترتیبات آتی شد که ضرورت تحقیق در این خصوص را ایجاب می کند. این پژوهش با نگاهی کالبد شکافانه به ریشه یابی این رخداد نظامی می پردازد تا معین شود چه علل و عواملی سبب رخداد نظامی و تسریع آن شده است؟ صورت بندی فرضیه نشان از مجموعه ای از متغیرهای به هم پیوسته سیاسی، نظامی، اجتماعی، تاریخی می دهد که برخی از این متغیرها با تقویت متغیرهای دیگر، نقش تأثیرگذاری در رخداد جنگ با استفاده از «زور و قدرت سخت» برای حل «مسئله ایران» داشته؛ به طوری که هیچ کدام به تنهایی نمی تواند آغازکننده جنگ باشد. از جمله اهداف اصلی نوشتار کنونی، دست یابی به نقطه مشترک در رخداد جنگ تحمیلی بوده که همان انباشت تسلیحات و گسترش و توسعه «قدرت سخت» در کنار قدرت نرم است. پژوهش حاضر به صورت جامع، مجموعه عوامل تأثیرگذار در رخداد جنگ تحمیلی را با نگاه به استفاده از قدرت سخت برای دست یابی به اهداف، مورد واکاوی قرار می دهد. شناخت اهداف و زمینه اصلی رخداد جنگ تحمیلی (انباشت قدرت سخت) از دستاوردهای اصلی نوشتار کنونی است. مواد خام این مقاله با استفاده از اسناد و مدارک جنگ تحمیلی گردآوری و با روش توصیفی – تحلیلی با رویکردی به آینده، گذشته را برای اهداف امروزی، مورد کنکاش و آزمون قرار می دهد.

تجاوز نظامی عراق علیه ایران که از آن به عنوان جنگ تحمیلی یاد می شود، در 31 شهریور1359 ه.ش آغاز و به مدت هشت سال به درازا کشید. این جنگ منافع دولت های مختلفی را تحت تأثیر خود قرار داد. دولت های عربی که در پیرامون کانون این نزاع قرار داشتند با تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بر این کانون، در آغاز و پایان آن دخیل بودند. این تحقیق با واشکافی رفتار خارجی دولت های عربی در طی جنگ تحمیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که « رفتار خارجی دولت های عربی چه تأثیری در آغاز و پایان جنگ تحمیلی داشت؟» یافته ها نشان می دهند رفتار خارجی اکثر دولت های عربی در آغاز و پایان جنگ تحمیلی با تأثیرپذیری از تحولات میدانی جنگ، ناسیونالیسم عربی و سیاست های غرب و شرق همواره به صورت مستقیم و غیرمستقیم در راستای همراهی با حزب  بعث عراق بود که این امر بیشتر ناشی از مؤلفه هویتی می باشد؛ لذا این امر سبب ترغیب به جنگ، تداوم جنگ و تحمیل خسارات فراوان مالی و جانی برای ایران گردید.  تبیین عملکرد و مواضع دولت های عربی در طی جنگ تحمیلی از مهم ترین اهداف این پژوهش می باشد. مواد خام این مقاله با استفاده از متون تخصصی مرتبط با این پژوهش گردآوری و با روش توصیفی و تحلیلی موردبحث و کنکاش قرارگرفته است.

یکی از بحران ها و رویدادهای مهم قرن بیستم، تجاوز نظامی عراق علیه ایران بود. این جنگ که به دلایل مختلفی آغاز شد، هشت سال طول کشید. ارتش عراق در مراحل مختلف جنگ، راهبردهای نظامی مختلفی را به کار برد که یکی از آن ها، «راهبرد دفاع متحرک»  بود. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که راهبرد دفاع متحرک عراق چه تأثیری بر روند جنگ تحمیلی علیه ایران داشت؟ فرضیه پژوهش این گونه صورت بندی شده است، راهبرد نظامی عراق بعد از دفاع ایستا، راهبرد دفاعی - تهاجمی متحرک بود. این راهبرد موجب ابتکار عمل عراق در صحنه میدانی جنگ و مانع انجام عملیات سرنوشت ساز توسط ایران شد و در نهایت به پذیرش قطعنامه توسط ایران منتهی شد. راهبرد دفاع متحرک توسط مستشاران نظامی روس به عراقی ها پیشنهاد شد و پس از تصرف فاو توسط ایران در دستورکار عراق قرار گرفت. مواد خام این مقاله با استفاده از اسناد و مدارک جنگ تحمیلی گردآوری و با روش توصیفی – تحلیلی، پردازش شده است.