اسماء خاوش

خلیج فارس یکی از قدیمیترین سکونتگاه های انسانی است و عقیده بر این است که تمدن از مناطق پیرامونی این پهنه آبی سرچشمه گرفته است. مردم کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایرانیان و اعراب، نقش مهمی در تاریخ تمدن بشری ایفا نموده اند. خلیج فارس بواسطه موقعیت ممتاز جغرافیایی خود و بسبب مجاورت با کشورهای حاصلخیز همواره مورد طمع جنگجویان و کشورگشایان جهان از جمله اسکندر مقدونی بوده است که با کشورگشایی های خود سهم عظیمی در تجدید حیات اقتصادی و رونق بازرگانی خلیج فارس داشته است. اسکندر و جانشینانش به روابط بازرگانی میان کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه علاقه فراوان نشان میدادند و در دوران او شهرها و بنادر جدیدی در سواحل خلیج فارس ساخته شد. پژوهش حاضر سعی دارد پاسخگوی این سوال باشد که در دوران اسکندر مقدونی با اینکه خرابی ها و ویرانی های زیادی در ایران بر جای گذاشته است، آیا در منطقه خلیج فارس روابط بازرگانی و رونق تجارت همچون دوره های گذشته برقرار بود، یا خیر؟ فرضیه یی که بتوان برمبنای آن پاسخ این سوال را داد این است که در دوران اسکندر مقدونی برغم ویرانی های زیادی که اسکندر و جانشینانش از خود بر جای گذاشتند، اما از آنجا که اسکندر آگاهی به اهمیت منطقه خلیج فارس و سواحل آن داشت سرداران خود را عازم این منطقه کرد و در آنجا بنادر و شهرهایی را نیز بنا نمود.

کشور بحرین از دیرباز از نظر موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی و قرار گرفتن در آبهای خلیج فارس از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. انگلستان از سال ۱۸۲۰.م اعراب بادیه نشین جنوب خلیج فارس را که از راه دزدی دریایی امرار معاش میکردند، دور هم جمع کرد و با آنها قراردادی بنام صلح جاویدان امضا نمود. بهانه انگلستان برای این کار حفظ امنیت خلیج فارس بود، اما واقعیت این بود که این کشور بدنبال تثبیت سلطه خود در این منطقه بود. در این بین، انگلیسی ها قرار دادی نیز با شیخ بحرین بستند که دولت ایران به این موضوع اعتراض کرد؛ بدین ترتیب اختلاف ایران با حکام حاشیه خلیج فارس و دولت استعمارگر انگلیس شکل گرفت. دولت انگلستان مجمع الجزائر بحرین را از سال ۱۸۲۰.م کم کم از ایران جدا کرد و سرانجام در سال۱۹۷۰.م، طی یک نظرخواهی توسط انگلیسی ها از مردم بحرین که خواستار استقلال کشورشان بودند، سازمان ملل متحد استقلال بحرین را به رسمیت شناخت. پژوهش حاضر سعی دارد در این خصوص که به این سوالات پاسخ دهد: بحرین از چه زمان متعلق به کشور ایران بوده است؟ انگلیسی ها از چه زمان نفوذ خود را در بحرین افزایش دادند؟ در نهایت نیز به جداشدن بحرین از ایران در دوران پهلوی دوم پرداخته خواهد شد. فرضیه های پیشنهادی این پژوهش از این قرارند: بحرین از دوران باستان متعلق به ایران بوده است و فرمانروایان ایرانی از هخامنشی و اشکانیان گرفته تا آل بویه، صفویه، افشاریه و ... بر این سرزمین حکومت میکرده اند. انگلستان در قرن هجدهم میلادی به بهانه مبارزه با دزدان دریایی وارد خلیج فارس و از جمله بحرین شد و از آنجا که بحرین از اهمیت استراتژیکی فراوانی برخوردار بود، به فکر نفوذ خود در این منطقه افتاد. این مقاله درصدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه یی - اعم از کتب، مقالات و گزارشات - به تبیین این مهم بپردازد.