محمدرضا رشیدی آل هاشم

قوم گرایی نوعی تلقی فرهنگی است که اعضا، ارزش ها و هنجاره ای خود را برتر می دانند و همچنین مخالفت فرهنگی و اجتماعی با دیگر گروه ها دارند که در چارچوب گسست های فرهنگی و اج تماع ی مطالعه می شود. آذربایجان در تاریخ دیرین خود وحدت جغرافیایی- سیاسی و اجتماعی- فرهنگی مستمری با ایران زمین داشته و سراسر ایران ملک مشاع آذربایجان همچون سایر اقوام تشکیل دهنده سرزمین ایران بوده است. در دهه های اخیر پدیده ی اجتماعی قوم گرایی با هدف ایجاد انشقاق در میان اقوام ایرانی، جزو سیاست های راهبردی قدرت های خارجی و همسایگان هم زبان است. کشورهای آمریکا، ترکیه، جمهوری آذربایجان، روسیه، رژیم صهیونیستی، برخی از کشورهای اروپایی و عربستان سعودی در شکل دهی حرکت های تجزیه طلبانه ت لاش می کنند. قوم گرایی پدیده ای جدید در سیاست های قدرت های بزرگ استکباری است و ماهیت داخلی ندارد و یکپارچگی آذربایجان با ایران زمین در طول قرون متمادی نشان دهنده این امر است. در این تحقیق پدیده قوم گرایی بر پایه رویکرد کیفی و روش تاریخی مطالعه شده است.

قومی گرایی، گرایشات و احساسات قوم مدارانه و دشمنی با گروه ها و اقوام بیگانه می باشد که چندین نسل پایندگی و ماندگاری داشته و در چارچوب گسست های ملی مطالعه می شود. پدیده ای سیاسی اجتماعی که تمایلات خویشاوندی، علقه های هم خونی و پایین بودن هویت فرهنگ های دیگر را تقویت و جدایی طلبی را تشدید می کند. تحقیق حاضر با هدف مطالعه و تحلیل پدیده قومی گرایی با رویکرد کیفی و با استفاده از نظریه مبنایی و پاسخ یابی سؤال عوامل مؤثر بر شکل گیری قومی گرایی در آذربایجان انجام شد و مدل مفهومی را براساس تفاسیر کنشگران و کارشناسان موضوع که ازطریق نمونه گیری هدفمند و برمبنای اصل اشباع نظری انتخاب شده اند، ارائه می دهد. برحسب یافته ها شرایط علی، پیوند مجموعه عوامل و دخالت های سیاسی امنیتی و فرهنگی اجتماعیِ نیروهای خارجی و عوامل داخلی هم چون تبعیض و ضعف دیپلماسی به عنوان بسترساز عوامل خارجی می باشند. شرایط زمینه ای شامل احساس محرومیت نسبی، موقعیت جغرافیایی منطقه، ایران دوستی، شیعه گری و هویت طلبی آذری ها هستند. انسجام رسانه های خارجی در موج سازی، ضعف رسانه های ملی و محلی و تبدیل باشگاه های ورزشی به موج سواری قومی گراها، شرایط مداخله گر می باشند. راهبردها عبارت اند از: تنویر افکارعمومی، توسعه عدالت اجتماعی، آسیب شناسی اجتماعی، تقویت شعائر اسلامی، مقابله سیاسی امنیتی با نیروهای خارجی، هویت سازی ملی و تقویت رسانه های ملی و محلی و پیامدها شامل کاهش مقبولیت و اقتدار ملی، تهدید امنیت اجتماعی، تضعیف باورها، افزایش چالش های اجتماعی، واگرایی اقوام، شکاف در وحدت ملی و احتمال جنگ مسلحانه و دخالت خارجی می باشند.کلیدواژه ها: قومی گرایی، گسست های اجتماعی، نیروهای خارجی، عوامل داخلی.

بیانیه گام دوم دارای آموزه ای جامع و کامل است و به صورت شفاف آرمان بزرگی را برای انقلاب اسلامی با عنوان «ایجاد تمدن نوین اسلامی» بیان می کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های گفتمان مقاومت انقلابی شهدا در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی صورت گرفته است. در این پژوهش، از روش تحلیل اسنادی (تحلیل گفتمان) استفاده شده و جامعه آماری آن نیز آثار مکتوب و شفاهی و به ویژه وصیت نامه های سرداران و فرماندهان شهدای جنگ تحمیلی در هشت سال دفاع مقدس است و نمونه با دریافت اشباع نظری تأمین می شود؛ به طوری که با توجه به روش تحلیل گفتمان، به نحوه شکل گیری ارکان گفتمان مقاومت انقلابی بر مبنای ویژگی های رفتاری گفتاری و هویتی شهدای دفاع مقدس در راستای کمک به تحقق بیانیه گام دوم انقلاب پرداخته می شود. از نتایج و یافته های این پژوهش می توان به تعیین گفتمان مقاومت انقلابی از منظر شهدا اشاره کرد و نیز ارکان تشکیل دهنده این گفتمان، به گونه ای که رکن مرکزی دین مبین اسلام بوده است. ارکان دیگر این گفتمان عبارت اند از: ولایت مداری، انتظار مهدویت، شهادت طلبی و فداکاری، مبارزه با استکبار جهانی، استقلال، آزادی و دفاع از محرومان.

هدف از پژوهش حاضر تحلیل کمی میزان توجه به مفاهیم و ارزش های دفاع مقدس در کتاب های درسی رشته علوم انسانی مقطع دوم متوسطه (دبیرستان) در سال تحصیلی 97-96 می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کتاب های رشته علوم انسانی است. روش پژوهش تحلیل محتوای کمی است. نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین مطلب در خصوص موضوع دفاع مقدس در کتاب های استان شناسی (31 استان) آمده است. پس از آن در کتاب آمادگی دفاعی مطالب بیشتری در خصوص دفاع مقدس آورده شده است. پس از آن نیز در کتاب های فارسی و ادبیات فارسی بیش از سایر کتاب ها به موضوع دفاع مقدس و ارزش های آن پرداخته شده است. در کتاب های فلسفه، منطق، تعلیمات ادیان الهی و اخلاق ویژه اقلیت های دینی، ریاضی و آمار، انسان و محیط زیست و کارگاه کارآفرینی و تولید نیز هیچ گونه اشاره ای به موضوع دفاع مقدس نشده است. در پایان نیز پیشنهاد هایی ارائه شده است.