پروانه نقدعلیان

عذاب مسخ یکی از سنت های مؤاخذه الاهی است که در پی انحرافات اعتقادی و اخلاقی گریبانگیر فرد یا گروهی خاص می شود. چنین سنتی در آیات قرآن دو گونه گزارش شده است: مسخ ظاهری که مختص قوم بنی اسرائیل بوده و به سبب نافرمانی از امر تحریم صید و به کاربردن حیله به آن مبتلا شدند؛ مسخ معنوی که عام است و همه انسان ها در معرض ابتلا به آنند. آیات بسیاری با الفاظ متفاوت یادآور گونه دوم از عذاب مسخ است. میان مفسّران فریقین درباره مسخ صوری بنی اسرائیل اختلاف نظر وجود دارد. این اختلاف سبب پیدایش سه دیدگاه در میان آنها با ادله متفاوت شده است. حکما، به ویژه پیروان حکمت صدرایی، نیز ضمن پای بندی به ظاهر آیات و روایات، بر اساس نظریه تناسخ ملکوتی و نوع الانواع تقریری دقیق تر پیش می کشند که مسخ ظاهری و باطنی را شامل می شود. این دیدگاه ها مبتنی بر تبعیت بدن ها از نفوس و توجه به نوع متوسط و جنس سافل است. در این پژوهش، به شیوه تحلیل محتوا، دیدگاه ها و دلایل مفسّران و حکما درباره کیفیت و انواع عذاب مسخ را بررسی و ارزیابی خواهیم کرد.