حمزه حاجی عباسی

سیاست گذاری به شیوه سنتی، عقلایی، خطی و متوالی است و شامل تعریف مسائل، تحلیل و توسعه راه حل ها، انتخاب، اجرا و ارزیابی آن ها می شود. اما برخی مسائل عموماً تعریف نشده، نامشخص و بسیار پیچیده اند و با شیوه های علمی و منطقی رایج نمی توان با آن ها رو به رو شد. این گونه مسائل با داشتن ابعاد مختلف و به هم پیوسته بودن علت و معلول در آن ها، قابلیت رسیدن به راه حلی مشخص را ندارند. تفکر طراحی با داشتن دیدگاه غیرخطی، انسان محور، مشارکتی و یادگیری از شکست، برای شناخت و حل این گونه مسائل مفید است. از روش طراحی ابتدا در حوزه های معماری و تولید محصول استفاده می شد، اما با گذشت زمان، به حوزه های دیگری همچون مهندسی، مدیریت و در سال های اخیر، به سیاست های خدماتی دولت ها راه یافت. در این روش، با درگیر کردن مردم (جامعه سیاست پذیر) و استفاده از تخصص های چندگانه و بین رشته ای در تعریف مسئله، سعی می شود موضوع از جنبه های متعدد و از دید ذینفعان گوناگون درک شود. روش تفکر طراحی پنج مرحله همدلی، تعریف مسئله، ایده پردازی، ساخت نمونه اولیه و ارزیابی را شامل می شود که در طول فرایند سیاست گذاری می تواند برای شناخت بهتر مسائل با پیچیدگی بالا و پیدا کردن راه حل های موقتی مفید باشد. هدف از نگارش این مقاله، معرفی رویکرد تفکر طراحی در حل مسائلی است که پیچیدگی بالایی دارند. این نوع مسائل، نه فقط دارای ابعاد فنی هستند، بلکه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز دارند. در این مقاله با ارائه تعریفی از ویروس کرونا، به منزله مسئله ای که برخی از معیارهای پیچیدگی را دارد، به معرفی تفکر طراحی به عنوان یک نوآوری سیاستی، برای مقابله با این نوع مسائل پرداخته شده است. در ادامه، سیاست های کلان اتخاذ شده توسط ستاد ملی مقابله با کرونا (ایمنی جمعی، قرنطینه و فاصله گذاری) با مراحل روش تفکر طراحی تطبیق داده شده است. در پایان نیز نکته هایی در اهمیت کاربرد این روش در سیاست گذاری های خرد در سازمان های عمومی و خصوصی در مقابله با امواج جدید این ویروس ذکر شده است.

در سال های اخیر، به دلیل مسائل متعدد اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی، پرسش از چیستی مسئولیت اجتماعی دانشگاه موردتوجه قرارگرفته است. در این مقاله با هدف تعریف مسئولیت اجتماعی دانشگاه و شناسایی مؤلفه های آن به بررسی انتقادی نظریات گوناگون در زمینه دانشگاهِ مطلوب در دنیای پیچیده امروز، پرداخته شد؛ و سپس با استفاده از روش فراترکیب دسته بندی جامع و منسجمی از ابعاد و مؤلفه های مسئولیت اجتماعی دانشگاه، ارائه گردید. در حوزه مطالعات دانشگاه پژوهی از طریق جستجو در پایگاه مقالات داخلی و با توجه به واژگان مرتبط، 870 منبع اولیه در بازه زمانی ده سال اخیر استخراج گردید، سپس با بررسی ارتباط عنوان، چکیده، روش و یافته های مقالات؛ با اهداف این پژوهش، 23 مقاله برای کدگذاری انتخاب گردید. در ادامه با کدگذاری باز و محوری، شاخص های مسئولیت اجتماعی دانشگاه در 5 بعد و 26 مقوله اصلی دسته بندی گردید که عبارت اند از: ابعاد حکمرانی با مؤلفه های (چشم انداز و راهبرد روشن، رهبر حامی، ائتلاف و تعامل گسترده با ذی نفعان بیرونی، تأمین مالی پایدار، اداره مشورتی و آزادی دانشگاهی؛ و ارزیابی، مستندسازی و گزارش دهی مستمر)، آموزش با مؤلفه های (آموزش اصول شهروندی، توسعه توانمندی دانشجو، آموزش فراگیر، محتوای درسی مسئله محور، یادگیری مشارکتی؛ و اخلاق در آموزش)، پژوهش (پژوهش مشارکتی، پژوهش مسئله محور، اخلاق در پژوهش؛ حمایت از نوآوری و ترویج علم در صنعت و جامعه)، خدمات (حمایت از شرکت های نوپا، مشارکت در اقتصاد منطقه، تقویت سرمایه فرهنگی و اجتماعی؛ و فعالیت های خیرخواهانه) و مدیریت داخلی (رویه های کاری منصفانه، کیفیت زندگی کاری دانشگاهیان، توجه به محیط زیست؛ ساختار و فرهنگ پویا و زیرساخت نوین). این مقاله نشان می دهد که یک دانشگاه مسئولیت پذیر در قبال جامعه، در تمامی کارکردهای خود به صورت متناسب به مسائل اجتماعی توجه دارد و این دغدغه را تنها به رسالت سوم دانشگاه و فعالیت های خیرخواهانه تقلیل نمی دهد. در انتهای مقاله پیشنهادهایی نیز برای تقویت مؤلفه های مسئولیت اجتماعی در دانشگاه ایرانی ارائه گردید.

در دهه اخیر، جذب دانشجویان بین المللی در دنیا به موضوعی راهبردی تبدیل شده است. حضور دانشجویان بین المللی در یک کشور منافع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و علمی به همراه دارد و به کیفیت آموزش عالی آن کمک می کند. سیاست های جذب دانشجویان بین المللی شامل سیاست های مهاجرتی و سیاست های آموزش عالی است، کشورهای پیشرو و موفق، با ایجاد همسویی و انسجام میان این سیاست ها، افزایش بازیگران و ایجاد نهادهای لازم و ضروری، شرایط بهتر جذب دانشجویان را فراهم کرده اند. یکی از بازیگران حوزه جذب دانشجویان بین المللی، مؤسسات جذب هستند. این مؤسسات با داشتن شبکه گسترده ای از روابط در کشورهای مختلف و همچنین آشنایی با نظام های آموزش عالی کشورهای مقصد، اطلاعات مفیدی را به متقاضیان ارائه داده و در انتخاب دانشگاه مناسب به آن ها کمک می کنند. همچنین در جذب تعداد بالایی از متقاضیان که کیفیت تحصیلی قابل قبولی دارند به نظام آموزش عالی کمک می کنند. در سال های اخیر، هدف سیاست های کلان آموزش عالی در ایران، جذب تعداد زیاد دانشجویان بین المللی بوده است اما از ظرفیت مؤسسات جذب دانشجو برای دستیابی به این هدف به خوبی استفاده نشده و فعالیت آن ها با چالش هایی همراه بوده است. این پژوهش با هدف شناسایی چالش های فعالیت مؤسسات جذب در ایران با استفاده از روش «تحلیل مضمون» صورت گرفت و دوازده چالش در چهار دسته چالش های ساختاری (نبود سیاست ها و قوانین مناسب، عدم وجود بازیگران کافی، تعدد مراجع تصمیم گیری)، چالش های زمینه ای (اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی)، چالش های فرایندی و رفتاری (رویه های غلط اجرایی، عدم توانمندی بازیگران اجرایی، تخلف و فساد در فرآیندهای جذب) و چالش های محتوایی (محدودیت های زبانی، برنامه های آموزشی محدود و کم کیفیت، همکاری های بین المللی محدود) شناسایی شد. در ادامه راهکارهایی برای رفع هر یک از مسائل موجود و پیشنهاد های سیاستی برای بهره گیری بهتر از ظرفیت های مؤسسات جذب ارائه گردید.