الهام کونانی

مروری بر همه مدل ها و گویه های طراحی شده به منظور سنجش دینداری در ایران نشان می دهد که در هیچ کدام از این مدل ها به صورت منظم و روشمند، ویژگی های خاص مذهب تشیع، به عنوان مذهب غالب در جامعه ایران دیده نشده است. در این مقاله، به منظور رفع این نقیصه، با تکیه به آرای هانری کربن، شیعه شناس معاصر، یکی از وجوه خاص شیعه، یعنی پیوستگی و استمرار رابطه انسان با خدا به واسطه امامان و اولیای الهی برجسته شده است. همچنین با استخراج مفهوم توسل جویی به عنوان مفهوم کلیدی خاص دینداری در تشیع، تعریفی عملیات آن در سه بعد اعتقادی، مناسکی (عملی) و تجربی برای استفاده در پیمایش های سنجش دینداری در ایران ارائه شده و در بخش تجربی پژوهش نیز، این مفهوم در جامعه آماری شهر یزد سنجیده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد سطح توسل جویی در جامعه مورد مطالعه نسبتاً بالاست. براساس یافته های میدانی پژوهش نیز میزان توسل جویی در میان زنان بیشتر از مردان و در میان ازدواج کرده ها بیشتر از مجردهاست. در این مطالعه، میان طبقه اجتماعی و میزان توسل جویی رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد؛ به طوری که توسل جویی افراد طبقه پایین بیشتر از طبقه بالا گزارش شده است. هرچه برخورد گزینشی با دین و خصوصی شدن دین بیشتر باشد، میزان توسل جویی کمتر است. رابطه معکوس و معنادار میان سبک زندگی و میزان توسل جویی بدین معناست که هرچه افراد دین دارتر هستند، سبک های زندگی، سنتی و غیرمدرن تر می شود. هرچند نتایج این پژوهش نشان دهنده شباهت نسبتاً زیاد الگوی پاسخ ها به سنجه های توسل جویی با الگوی پاسخ ها به سنجه های دینداری در دیگر تحقیقات این حوزه است، هنوز نمی توان درباره نوآوربودن این سنجه ها و قدرت آن ها در سنجش تفاوت ها و ظرایف نهفته در نوع دینداری شیعیان قضاوت دقیقی کرد.