سیمین یاری

«باور به حیات پس از مرگ» یکی از واکنش های نظری انسان به عطش جاودانگی است و برجسته ترین تجلّیگاه آن، ادبیات دینی می باشد. مهابهاراتا و ارداویراف نامه دو متن کلاسیک دینی هستند که به ترتیب به فرهنگ دینی هندویی و زرتشتی تعلق دارند. یودیشتیرا و ویراف، که اساساً وجود انسانی را در دو سنّت دینی متفاوت نمادپردازی می کنند، در قالب نوعی سفر روحانی، وضعیت انسان ها را در دنیای دیگر تجربه و توصیف می نمایند. جُستار پیش رو با تطبیق این دو متن دینی درمی یابد که در هر دو متن، مرگ امری محتوم، اما نامطلوب است؛ هرچند نه به معنای نابودی، بلکه به معنای گذر از یک نشئه وجودی به مرتبه وجودی دیگر. در این دو متن دینی، کردار صحیح، دوشادوش پندار نیک و گفتار نیک، اهمیت بسزایی در سعادت آدمی دارد و نسیان جوهر الهی و اسارت مادی، ناشی از عدم بصیرت است. با وجود این، برخلاف مهابهاراتا که فرجام انسان را بر اساس هم آموزه سمساره (بازتولد) و هم انگاره بهشت و دوزخ تبیین می کند، ارداویراف نامه فقط از استقرار در بهشت یا دوزخ پس از مفارقت روح از بدن و عبور از پل چینود سخن می گوید.

امروزه حفظ محیط زیست به یکی از دغدغه های بشریت تبدیل شده است، همه نگران تخریب زیست محیطی هستند. این درحالی است که عصر مدرنیته، زندگی و شیوه زیست، جوامع انسانی را تحت تأثیر قرار داده، که حاصل آن تخریب محیط زیست است. هدف این پژوهش، ارزیابی نگرش و مقایسه تطبیقی سه دین هندو، زرتشت و اسلام در تنوع زیستی، آب، جنگل و حیوانات، با روش اسنادی و کتابخانه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد نگاه ادیان مختلف در مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی هماهنگ و هم راستاست. در این پژوهش از آموزه های سه دین هندو، زرتشت و اسلام، که سفارش اکیدی به حفاظت از طبیعت شده، و آب، درخت و برخی از حیوانات تقدس خاصی داشته، استفاده شده است. بنابراین علی رغم اینکه در چند دهه اخیر تلاش های زیادی انجام شده و قوانین و کنوانسیون های مختلفی توسط دولت ها وضع شده است؛ اما هیچ کدام چندان بازدارنده و کارآمد نبوده اند. لذا ضروری است برای حفظ تنوع زیستی، آب، گیاهان و حیوانات و اثربخشی قوانین، از آموزه های دینی در زمینه مسائل زیست محیطی و توسعه برنامه های آموزشی و ترویجی بهره گرفت.

ارائه تعریفی واحد از دهرمه (حق) که جزو آموزه های مبتنی بر وداهاست، مشکل به نظر می رسد. دهرمه همانند آب که نمی تواند موجب حرکت ماهی در رودخانه شود، نمی تواند باعث حرکت یک شیء نامتحرک گردد، بلکه می تواند به حرکت اشیای متحرک کمک کند. دهرمه سرمدی، لازمان، بی شکل و نامتحرک است و بر سراسر فضای جهان سیطره دارد. اشا به معناى درست کردارى، حقیقت و نظم است. از سوی دیگر اشا به معنای قانون طبیعى ناظر بر حرکت منظم خورشید، گردش فصل ها و دوام هستى است. در این جستار به معانی متفاوت دهرمه و اشا اشاره شده و این دو در سنت دینی هندویی و زرتشتی با یکدیگر مقایسه شده اند. در جستار حاضر کوشش شده است به صورت کیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای شباهت ها و تفاوت های دو مفهوم مزبور بیان شود. با توجه به بررسی های انجام یافته، دهرمه و اشا مفاهیمی بسیار نزدیک به هم دارند و این می تواند ریشه در سنت مشترک هند و ایرانیان باستان قبل از مهاجرت داشته باشد. علاوه بر مشابهت در معنا، تقریباً دارای اهداف یکسانی نیز هستند و آن هدف چیزی جز سعادت و نیک بختی نیست.