سید حسین سیف زاده

یکی از ملزومات ورود مناطق گوناگون به جریان جهانی شدن منطقه گرایی است. این مسئله در مورد منطقه آسیای جنوب غربی نیز صادق است. با این حال این منطقه با چالش هایی در مورد همگرایی منطقه ای روبه رو است. در این رابطه به نظر می رسد مشکلات تاریخی در روابط کشورهای منطقه با یکدیگر و استمرار برخی تنش ها از جمله دلایلی است که روند همگرایی را در منطقه آسیای جنوب غربی کُند می کند. در واقع می توان استدلال کرد همگرایی منطقه ای در این منطقه با سه واکنش روبه رو می شود: عکس العمل رانشی و منفعلانه از خطر روند فزاینده جهانی شدن به سبک شمال، عکس العمل کششی برای جذب شدن منفعلانه در آسیای جنوب غربی، و تمهید بسیج پیش دستانه نیروها جهت ستیز علیه شمال. در این رابطه برخی بر وجود اهداف استراتژیک برای تقویت واکنش سوم تأکید دارند. با این حال لازم به ذکر است چنانکه اهداف استراتژیک متضمن خواسته تحمیل آرمان ها بر واقعیت اجتماعی هم پیمانان باشد، تلاش برای تحمیل «آرمان» بر «واقعیت غیر پذیرا» موجب سقوط آرمان به آرزوهای رؤیاگرایانه می شود.

در دوران اتحاد شوروی، دولت مرکزی، کلیه فعالیت های فرهنگی را در سراسر این امپراتوری وسیع در انحصار خود داشت. این عامل باعث فاصله گرفتن اقمار این امپراتوری از تمدن و هویت دیرین خود شد؛ به گونه ای که پس از فروپاشی اتحاد شوروی، کشورهای تازه استقلال یافته این منطقه دچار نوعی سرگردانی و بحران هویت شدند. خلأ موجود زمینه را برای نقش آفرینی ایران فراهم کرد. با وجود این، تاکنون ایران نقش سازنده ای در پر کردن این خلأ هویتی نداشته است. در این نوشته سعی بر آن است تا عواملی که بر عدم ایفای یک نقش فعال و سازنده توسط جمهوری اسلامی ایران در این منطقه تأثیر داشته است مورد بررسی قرار گیرد. به نظر می رسد دو عامل ماهیت نظام جمهوری اسلامی ایران و حضور رقابت آمیز قدرت های بزرگ منطقه ای و فرا منطقه ای مهم ترین موانع در این راستا بوده اند.