یوسف قاسمی قاسموند

آثار هنری به تعبیر زبان بصری و گویای واقعیت هایی است که در هر دوره، متأثر از شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و فضای حاکم بر جامعه، دستخوش تغییر و تحولات چشمگیری گشته است. دراین بین هنر دیوارنگاری بستری مناسب برای شرح و بسط این تحولات است. این پژوهش باهدف تحلیل نقش، فرم و جایگاه سفالینه در دیوارنگاره های دوره صفوی و مطالعه تطبیقی آنها با سفال های این دوره با تمرکز بر نقوش دیوارنگاره های کاخ چهلستون انجام شده است. کاخ چهلستون اصفهان که در زمان سلطنت شاه عباس اول و دوم ساخته شده، همواره به عنوان یکی از مهم ترین آثار تاریخی و فرهنگی صفویه موردتوجه قرارگرفته است. دیوارنگاره های کاخ، حاکی از فرهنگ و تفکر شاهان و چه بسا مردمان آن زمان (عهد صفویه) بوده و درواقع سندی گویا در بیان این دوره است. مهم ترین پرسش این مقاله عبارت است از این که دلایل استفاده از نقش سفالینه های دوره صفوی در دیوارنگاری های این دوره با تکیه بر نقش های کاخ چهلستون اصفهان چه بوده و ارتباط آن با سفالینه های دوره صفوی چگونه قابل واکاوی است؟ داده ها به روش های میدانی و اسنادی گردآوری و با شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش و تحلیل شده اند. بر این اساس، پس از دسته بندی و گونه شناسی فرم های سفال در دوره صفویه، با نمونه های موجود در دیوارنگاری های کاخ چهلستون دوره صفویه به صورت مقایسه تطبیقی ارزیابی شده است. نتایج اولیه به دست آمده از این تحقیق نشان داد که دلیل استفاده از نقش و فرم ظروف سفالینه در دیوارنگاری دوره صفویه بر پایه کاربرد تشریفاتی است.

سکه شناسی یکی از شاخه های علم باستان شناسی بوده که امروزه به صورت علمی مستقل درآمده است؛ که یکی از فواید مهم این علم شناخت شهرها و روستاهایی است که شاید بتوان در لابه لای سطور برخی کتب تاریخی و جغرافیایی ردی از آن ها یافت. سکه علاوه بر این که خود سندی بر اثبات حاکمیت شخص یا سلسله ای بر منطقه ای است، اهمیت آن منطقه را نیز در برهه زمانی خاص نشان می دهد. امروزه نمونه های مختلف سکه چه از دوره تاریخی و چه از دوره اسلامی در مجموعه ها و کلکسیون های مختلفی نگهداری می شوند. سکه های حاضر از دوره های آل مظفر و اتابکان لر بزرگ مورد بررسی قرار می گیرد که محل ضرب آن ها تابه حال روی سکه های دیگر مشاهده نشده است. با توجه به اطلاعات بازفت یکی از بخش های شهرستان کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری است، این منطقه در دوران تاریخی و اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در خصوص معرفی و بازشناسی سکه های ضرب بازفت کمابیش آثاری به صورت مقاله و کاتالوگ منتشرشده است. اما مطالعات سکه شناسی با نواقصی همراه است که از آن جمله به نقص در خواندن متن سکه ها می توان اشاره کرد. براین اساس، در این پژوهش، برای نخستین بار ۴ نمونه از سکه های ضرب منطقه بازفت پرداخته شده. این شناسایی، گونه شناسی و طبقه بندی براساس کتیبه های روی و پشت سکه ها انجام شده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی است. گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه ای و بررسی نمونه های موجود در مجموعه ها و سایت ها، از طریق فیش برداری و تصویرخوانی است.

فلزکاری در دوره سلجوقی با حفظ ابهت و ظرافتهای خاص دوره ساسانی، جنبههای هنر اسلامی را نیز در بردارد. حمایت و تشویق پادشاهان سلاجقه در تعالی این هنر مؤثر واقع شد. در گنجینه اسلامی موزه ملی تعداد زیادی از این آثار فلزی موجود است که شامل تعدادی شمعدان، بخوردان، هاون، صندوقچه و جعبه، مرکبدان، کوزه، آینه، دیگچه میباشد. تقریباً بر روی همه اشیاء فلزی نقوش گیاهی، حیوانی، انسانی و کتیبه ترسیم شده است. این کتیبهها گاهی مرکب از مفاهیم مهجور آرمانی است، اغلب اطلاعات ارزشمندی را درباره حامیان، سازندگان و تاریخ آن ها ارائه میدهد و کمتر اتفاق میافتد که جای تولید و کارگاه آن ها ذکرشده باشد. نگارندگان در پژوهش پیش رو کوشیدند تا به شناخت شیوه ها و سبک های طراحی حروف کتیبه ها بر روی ظروف فلزکاری سلجوقی و با تأکید بر چهار نمونهی فلزی گنجینه اسلامی موزه ملی را تشریح کنند. بنابراین مقاله حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است که چه رابطه ای میان ساختار خطوط کتیبه های ظروف فلزی در دوره سلجوقی با حجم ظروف و تزئینات پیرامونی وجود دارد؟ تمام کتیبههای این ظروف با خطوط کوفی، نسخ و ثلث و با انواع تزئینی مختلف ترسیم شده اند. پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به شیوه اسنادی و میدانی انجام گرفته است. نتیجه نشان می دهد که این کتیبه ها متأثر از حجم کلی ظروف و ساختار نقوش پیرامون طراحی شده اند.