سعیده فیضی

شهرسازی دوره ایلخانی بنا بر شرایط سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی به وجود آمده طی حملات مغولان، یکی از تأثیرگذارترین نمونه های تاریخ شهرسازی ایران را شامل می شود. در این بازه زمانی همچنین شاهد تغییرات گسترده کالبدی و غیر کالبدی در معماری مساجد در دوره ایلخانی بودیم. مسجد مهم ترین نهاد تمدن ساز در اسلام و روحی بزرگ در کالبد مکان است و جدا کردن این روح از آن کالبد کاری ناصواب است. دوره ی ایلخانی ابتدا با ویرانی های شدید شروع شد ولی با ورود وزیران لایق ایرانی و همچنین به اسلام گرویدن شاهان ایلخانی پیشرفت پیش از پیش در معماری مساجد رخ داد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته که از طریق مطالعه ی کتابخانه ای، یافته های میدانی و عکس برداری از مساجد ایلخانی تبریز انجام شده است. ابتدا تاریخچه مختصری از تحولات تاریخی دوره ایلخانی ذکرشده و سپس به بررسی مساجد این دوره در شهر تبریز پرداخته شده و محت وای کالب دی بناها ازجمله آرایه ها و تزئینات ایوان ها، سردر، گنبد، سال ساخت و پلان مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است. با توجه به بررسی های که در مورد ۵ مسجد دوره ایلخانی تبریز ازلحاظ مؤلفه های اصلی سازنده مساجد به طور کامل انجام گرفته و در قالب جداول و نمودارهایی در مقاله تحلیل و بررسی شده و به طور مجزا در مورد هرکدام از مؤلفه ها برای تک تک مساجد درنتیجه گیری بیان گردیده است. در کل می توان گفت ایلخانیان سعی کردند تا با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و اجتماعی شهر تبریز مساجد ایلخانی را مطابق با شرایط موجود در آن زمان بنا کنند.

پایین بودن امنیت یک مساله مهم در شهرهای جدید امروز است. به همین منظور هدف این مقاله راهنمای طراحی شهری با تاکید بر ارتقا امنیت در فضاهای شهری شهر جدید سهند است. روش پژوهش بر مبنای روش شناسی تحقیق پیمایشی انجام می شود که با استفاده از ابزارهای مصاحبه و پرسشنامه برای سنجش امتیاز هر معیار از نقطه نظر ساکنان سوالاتی بر مبنای طیف 5 قسمتی لیکرت صورت گرفته است حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برابر 383 نفر بدست آمد. برای تجریه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزار لیرزل به همراه نرم افزار SPSS انجام می شود. نتایج یافته ها نشان می دهد که ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاى ﺷﺎﺧﺺ کالبدی برابر 31/7 اﺳﺖ. ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻨﺎدارى امنیت ﺳﺎﻛﻨیﻦ را توجیه ﻣیﻛﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨیﻦ ایﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاى ﻣﺘﻐیﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋی ﺑﺮاﺑﺮى ﺑﺎ 67/5 ﺑﻮده و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ى ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﺴﺘﻘیﻢ ایﻦ ﻣﺘﻐیﺮ ﺑﺎ امنیت در ﻣیﺎن شهروندان شهر سهند اﺳﺖ. ﻣﺘﻐیﺮ عملکردی ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 41/4 ﺑﻮده اﺳﺖ. همجنین با توجه به نتیجه بدست آمده از ضریب همبستگی پیرسون می توان گفت بین امنیت شهروندان و کیفیت فضاهای شهری سهند رابطه مستقیم معنی داری با سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد.

این تحقیق به بررسی نقش زیبایی شناسی در ارتقاء کیفیت منظر شهری با هدف ارزیابی بلوار 45 متری ائل گلی با تاکید بر بلندمرتبه ها بوسیله پارامترها و شاخص های استخراج شده از تحقیق بر اساس نظریه های صاحب نظران و مولفان پرداخته شده است. روش تحقیق عمدتاً توصیفی، تحلیلی و میدانی است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق منابع مختلف بصورت تطبیقی- تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای و استفاده از اسناد، مدارک و گزارش ها و بخشی با مراجعه به ارگان های دولتی نظیر شهرداری منطقه2، سازمان فضای سبز و پارکها گردآوری شده است. بر اساس روش مطالعات میدانی، داده هایی مشتمل بر عکسبرداری پانورما، مشاهدات عینی از دو سمت بلوار ائل گلی در 4 سکانس گردآوری شده است. جامعه آماری شامل 500 نفر در چهار گروه مشتمل برکارشناسان و مدیران این حوزه، اساتید و دانشجویان رشته معماری دانشگاه سراسری تبریز و شهروندان (شامل کسبه، ساکنین و رهگذر) و گردشگر داخلی و خارجی می باشد. منطق نمونه گیری در انتخاب محدوده مورد مطالعه و جامعه آماری به ترتیب هدفمند و تصادفی می باشد. تحلیل داده ها ازطریق نرم افزار SPSS انجام می گیرد. برای مقایسه ابعاد کیفیت بصری منظر شهری بلند مرتبه های بلوار 45 متری ائل گلی در بین چهار گروه مورد بررسی از آزمون واریانس یکطرفه استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از عدم رضایت شهروندان، کارشناسان و مدیران، متخصصان از کیفیت منظر شهری بلوار 45 متری ائل گلی با تاکید بر بلند مرتبه ها می باشد که بهبود این امر نیازمند همکاری همه گروههای شرکت کننده در این مطالعه می باشد.

الگوی مناسب برای مدیریت منظر شهری شبانه را باید الگویی دانست که هم تجلیات و زیبایی های کالبدی و عملکردی شهر را باز می نمایاند و هم بر مولفه های ادراکی و روان شناختی شهروندان از شب مورد نظر می باشد. دست یابی به چنین خصیصه هایی مستلزم ارتقای کیفی و کمی فضا است که در سایه مولفه های عینی و ذهنی چون روشنایی- نورپردازی، تنوع فعالیت ها و رسیدن به یک اقتصاد پایدار شبانه، میسر می گردد. در این تحقیق برای رسیدن به حدی از کیفیت در سیمای شبانه شهر که از طریق افزایش مطلوب سرزندگی و پویایی و حضورپذیری افراد در فضاهای شهری و افزایش خوانایی و هویت این فضاها در هنگام شب با استفاده از نورپردازی، امکان پذیر می شود، بررسی خواهد شد. هدف این پژوهش، ارزیابی رابطه نحوه نورپردازی با یکی از عوامل کلیدی سنجش کیفیت مکان، یعنی مفهوم حس تعلق است و نقش فناوری های جدید نورپردازی در ارتقای مفهوم کالبدی- اجتماعی حس تعلق و تأثیر آن در تبدیل محیط به شهری انسانی تر می باشد. پژوهش از نوع پیمایشی است که در آن، برای رسیدن به داده ها از طریق پرسشنامه همراه با تصاویر مختلف از محدوده مورد مطالعه در میان جامعه آماری منتخب می باشد. یافته ها نشانگر این می باشد که سرزندگی و تصویر ذهنی شهروندان رابطه مستقیمی دارند و میزان نورپردازی و رنگ و نحوه نورپردازی تاثیر مثبتی در ایجاد سرزندگی شبانه شهری دارد.

معماری دوره ایلخانی به لحاظ تزیینات بصری، یکی از دوره های شاخص معماری ایران است. فضاسازی و تزیینات بخش محراب جزو مهم ترین بخش های تزییناتی معماری عهد ایلخانی است. طرح های گرافیکی و استخراج الگوهای به کاررفته در نقوش برای دستیابی به شکل و محتوای کتیبه ها و نقوش، به وضوح باعث بروز خصوصیات تزئینی بناها می شود و امکان قیاس آن را با تزئینات بناهای هم عنصر خود میسر می سازد. از سوی دیگر با زنده سازی نقوش و کتیبه ها می توان با الگو قرار دادن این میراث ارزشمند در یک ایده مدرن، آثاری با ارزش های سنتی- ملی خلق کرد. این یکی از بهترین منابع برای کاربرد معماری و تزئینات امروزی یعنی تعمق در هنر دوران گذشته است . هدف پژوهش آشنایی محققین قلمروهای مرتبط با تزیینات محراب های عهد ایلخانی در ایران است. روش پژوهش حاضر، مبتنی بر شیوه توصیفی- تحلیلی و ابزار مورداستفاده مبتنی بر تحقیقات کتابخانه ای است. یافته های پژوهش تدوین عملیاتی مراحل آشنایی اولیه با مبحث تزیینات محراب های عهد ایلخانی ایران و شیوه های متدولوژیک روش تحقیق مرتبط با بحث است. نتایج نهایی تحقیق با توجه به بررسی غلبه تزیینات از این قرار است، بیشترین غلبه تزیینات به نقوش گیاهی در 8 محراب مسجد و نقوش هندسی در 3 محراب مسجد است و خط نوشته ها به نسبت کمتر از سایر تزیینات مورداستفاده قرارگرفته است. طبق بررسی های صورت گرفته حدود 64% غلبه خط کوفی در کتیبه ها به چشم می خورد و 36% غلبه خطوط مربوط به خط ثلث است. رنگ زمینه با توجه به مصالح مصرفی گچ در این دوره در اکثر محراب ها رنگ، کرم نخودی و اخرایی دارد. رنگ زمینه، تلفیقی از رنگ های کرم، نخودی، اخرایی، لاجوردی و سبز و فیروزه ای و قهوه ای است.

امروزه سیما و منظر شهری تحت تاثیر اغتشاشات و نابسمانی بصری چهره ای نامطلوب به خود گرفته که این امر باعث شده در این تحقیق به بررسی نقش زیباسازی در ارتقاء کیفیت منظر شهری با هدف تحلیل و ارزیابی چگونگی ارتباط مابین منظر شهری و بلندمرتبه ها دربلوار 45 متری ائل گلی تبریز جهت افزایش کیفیت بصری منظر شهری محدوده مورد مطالعه مابین ورودی ائل گلی تا میدان خیام پرداخته شود. روش تحقیق عمدتاً توصیفی، تحلیلی و میدانی است. مهم ترین بخش تحقیق که به آزمون یافته های آن می پردازد بر اساس روش مطالعات میدانی، عکسبرداری، مشاهدات عینی در خیابان ائل گلی در محدوده مورد مطالعه انجام می گیرد که با استفاده از پرسشنامه، تحلیل کارشناسانه و کتابخانه ای به برداشت های میدانی در دو سمت خیابان درمحدوده موردمطالعه پرداخته خواهد شد. جامعه آماری مشتمل برکارشناسان و مدیران این حوزه اساتید و دانشجویان رشته معماری و شهروندان شامل کسبه، ساکنین و رهگذر در محدوده مورد مطالعه می باشد. تحلیل داده ها ازطریق نرم افزارSPSS انجام می شود. ضمنا با توجه به اینکه مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای بخشهای کیفیت عینی و ذهنی پرسشنامه به ترتیب برابر با 0.697 و 0.613 می باشد. لذا پایایی هر دو بخش قابل قبول می باشد. نتایج بدست آمده از این تحقیق بر این امر دلالت دارد که در ارزیابی کیفیت عینی، سه گروه پیشنهادی به ترتیب مدیران، شهروندان، کارشناسان و متخصصان بیشترین نارضایتی را از وضع موجود دارند در صورتی که در ارزیابی کیفیت ذهنی اهمیت سه گروه پیشنهادی به ترتیب شهروندان، مدیران، کارشناسان و متخصصان می باشد.