علیرضا کاههء

نظریه زبانشناسی "سیستمی - نقشی" مایکل هالیدی از مهم ترین نظریات زبانشناسی است که در چارچوب نقشگرایی به شکلی نظام مند به تحلیل متون ادبی مختلف می پردازد. او در بخشی از این نظریه، از شاخص هایی سخن می گوید که یک متن منسجم باید داشته باشد. سپس رقیه حسن با ارائه نظریه مجزّایی به نام "هماهنگی انسجامی" به تکمیل نظریه همسرش می پردازد. در این پژوهش، بر اساس نسخه تکامل یافته نظریه هالیدی و حسن 1985م، و نیز مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیه حسن در سال 1984م مطرح کرد، انسجام و ابزارهای انسجام بخش آن، در دعای هجدهم صحیفه سجادیه، به بوته نقد و ارزیابی توصیفی - تحلیلی و آماری گذاشته می شود. هدف نگارنده در این مقاله آن است تا با اتکا به نظریه مذکور، انسجام، عوامل و نیز میزان این انسجام را در متن دعای هجدهم صحیفه سجادیه، تبیین نماید. دستاورد پژوهش نشان از وجود انسجام متنی بسیار بالا و نزدیک به 100% درصد را دارد که از منظر دانش زبانشناسی قابل توجّه و تأمّل است. عوامل و ابزارهای دستوری و واژگانی انسجام غیر ساختاری، در متن دعای هجدهم صحیفه سجادیه، حضوری غالب و چشمگیر دارند. این بسامد بالای فراوانی عوامل انسجام غیر ساختاری در متن دعا، عمدتاً نمایانگر توفیق امام سجاد (ع) در بازتاب دقیق مفاهیم دعا در صحیفه سجادیه است.