محمدرضا میرشکاری

خلیج فارس از مهم ترین مناطق جهان از منظر ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک محسوب می شود. بدین ترتیب حفظ امنیت این حوزه نه تنها برای نظام های سیاسی همسایه حیاتی است بلکه تأثیر بسزایی بر ثبات و یا بی ثباتی امنیت نظام بین الملل دارد. از این رو، این منطقه همواره با نشانه هایی از درگیری، ستیز و جنگ های منطقه ای روبه رو بوده است. بر این مبنا این مقاله به بررسی تنش های مرزی شکل گرفته در منطقه خلیج فارس با رویکرد واقع گرایانه پرداخته است. روش تحقیق مقاله حاضر با توجه به ماهیت نظری آن توصیفی و تحلیلی است و بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که اغلب کشورهای این حوزه با یکدیگر مشکل مرزی دارند که اختلافات ناشی از آن بی تردید مانع گسترش همکاری میان کشورهای منطقه می شود؛ اما باید اشاره کرد که اختلافات ارضی و مرزی میان کشورهای حوزه خلیج فارس پدیده جدیدی نیست و ریشه آن به چند دهه گذشته بازمی گردد. درنهایت اینکه چالش اختلافات مرزی و ارضی، جمهوری اسلامی ایران را در منطقه خلیج فارس با مسائل و چالش های دیگری در سطوح و فضاهای مختلف طی دو دهه آینده روبه رو خواهد ساخت و زمینه ساز ظهور کشمکش ها، درگیری ها، بحران ها و چالش های دیگری در فضاهای جغرافیایی مختلف خواهد شد. باید توجه داشت که این چالش ها در تعامل گسترده ای با یکدیگر قرار داشته و بر یکدیگر تأثیر گذاشته و از یکدیگر تأثیر می پذیرند.

جهان امروز شاهد پیشرفت ها و تغییرات در عرصه های مختلفی بوده است. این تغییرات در عرصه فناوری ها، علم و غیره اگر چه با هدف رفاه و آسایش انسان ها به انجام رسیده است اما در کنار خود، به نوعی زمینه شکل گیری بحران های جدید در حوزه های مختلف را فراهم آورده است. به بیانی دیگر، تحولات ناشی از پیشرفت در حوزه های مختلف جهت رفاه و آسایش انسان ها، زمینه شکل دهی به اشکال جدیدی از بحران ها را فراهم آورده است. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر یافته های کتابخانه ای تلاش کرده است که مهمترین بحران ها در عصر حاضر را مورد شناسایی قرار بدهد. نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان دهنده آن است که با وجود تعدد بحران ها در عصر حاضر شش بحران پایه ای در قرن 21 به صورت غالب، جهان را تحت سیطره خود درآورده و سرچشمه سایر بحران ها خواهد بود. این بحران ها عبارتند از تغییرات اقلیمی، انرژی، غذا، آب، جنگل ها و ناپایداری شهرها. شناخت این بحران های پایه ای در قرن حاضر کمک خواهد کرد که ریشه سایر بحران ها شناسایی شده و به صورت اساسی با بحران های پیش رو جوامع انسانی برخورد شود.

مرز و تغییر های مرزی از اصلیترین موضوعهای مورد توجه در جغرافیای سیاسی است. مفهوم مرزهای بین المللی بشکل امروزی، به زمان پیمان وستفالیا در سال ۱۶۴۸. م بر میگردد. جهانی شدن در نیمه دوم قرن بیستم بعنوان یک پدیده چند وجهی، تحولاتی شگرف را در عرصه نظام بین الملل رقم زد. جهانی شدن، فرایندی اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و فناوری است که کم وبیش همه جوامع در هزاره سوم را دچار تغییر یا آماده تغییر کرده است. در این فرایند، بسیاری از مفاهیم و متغیرها مانند دولت، حاکمیت، قدرت، اقتدار، موازنه قدرت، امنیت جمعی، استقلال سیاسی و اقتصادی بصورت معناداری درحال تحول مفهومی و عینی است. درنتیجه، ارتباطات فشرده تر و عمیقتری میان ملل گوناگون بوجود می آید. ارتباطات، مرزهای زمان و مکان را درمینوردد و افراد، اندیشه ها، اطلاعات و منابع را در مناطق جغرافیایی بسیار متفاوت به یکدیگر متصل میکند. جهانی شدن بعنوان یکی از پدیده های برجسته دهه اخیر، مرزها را بصورتهای متفاوت تحت تاثیر قرار داده و باعث شکل گیری دیدگاه های متفاوت و متضاد در بین صاحبنظران رشته های علوم اجتماعی و علوم مربوطه شده است. از اینرو نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی از دیدگاه جغرافیای سیاسی به تاثیر جهانی شدن بر کارکرد های مختلف مرز میپردازد و در پایان اثراتی که جهانی شدن بر مناسبات مختلف کشورهای منطقه خلیج فارس بر جای گذاشته است را بیان مینماید.