آرمان گوهری نسب

سنت داستان گویی تاریخی بسیار طولانی دارد و به عنوان گونه ای مهم از ادبیات شفاهی، در شناخت فرهنگ و ادبیات بسیار باارزش است. با وجود این، محققان به سنت دِسان خوانی در میان قوم ترکمن خلاف سنت های مشابه، بسیار کم توجه کرده اند. دِسان خوانی به اجرای داستان های عامیانه ای گفته می شود که ترکیبی از بخش های منثور و منظوم هستند و خُنیاگر (دِسان باغشی) به ترتیب آن ها را تعریف و به آوازی که با ساز همراهی می شود، اجرا می کند. این سنت شعری - موسیقاییِ شفاهی، ما را با صورتی از ادبیات شفاهی و تطور و تحول آن و شگرد های روایی که در آن به کار رفته است، آشنا می کند. جدای از اهمیت و نقش مهم این سنت در فرهنگ ترکمنی، داستان ها در سنت دِسان خوانی در عین داشتن خصوصیات ترکمنی، تشابهاتی با فرهنگ های اقوام تُرک آسیای میانه و نیز فرهنگ های ایرانی دارند که بر هویت التقاطیِ این فرهنگ و نقش مهم ارتباطی آن دلالت دارند. نویسنده در این مقاله سعی دارد با مطالعه این سنت با تمرکز بر معرفی، طبقه بندی و مطالعه داستان ها، مجریان (دِسان باغشی ها) و تمهیدات اجرایی، سنت دِسان خوانی را در میان ترکمن ها بررسی کند.

مطالعه و تحلیلِ موسیقی باغشی های ترکمن صحرا و رابطه ی آن ها با این موسیقی در تقابل وضعیت گذشته و حال، علاوه بر آن که آشکارکننده ی تغییرات در این سنت موسیقایی است، صورتی خاص از تغییرات موسیقایی را بر ما عیان می کند. همچون دیگر جمهوری های آسیای مرکزی، سنت باغشی گری در ترکمنستان تحت فشار سیاست های توسعه ی فرهنگی که توسط مراجع فراموسیقایی اعمال شده اند، تغییراتی اساسی کرده است. آنچه در وضعیت کنونی در ترکمن صحرا، در غیاب چنین فشار هایی، به صورت تغییراتِ از پایین یعنی بر اساس میل و انتخاب باغشی های منطقه مشاهده می شود، مجموعه ی پیچیده ای از پاسخ های واگرا و همگرای باغشی های ترکمن صحرا به تغییرات روی داده در ترکمنستان و فرآورده های آن است.  در این مطالعه که به روش کیفی و مبتنی بر پژوهش میدانی و مطالعه ی کتابخانه ای انجام شده، نشان داده می شود که واکنش های باغشی ها به تحولات اخیر با در نظر گرفتن دوگانه ی باغشی گری حرفه ای/غیرحرفه ای محصولِ تغییرات اجتماعی اخیرِ ترکمن صحرا، سکونت و یکجا نشینی، معنادار می شوند. در این میان، حرفه ای ها حافظانِ عناصر تداوم بخش سنت بوده و غیرحرفه ای ها مهم ترین تحولات را در این سنت موسیقایی در منطقه رقم زده اند. تحولاتی که به صورت تقلید و اقتباس و از آنِ خود کردنْ تغییرات از پایین، بر اساس میل و انتخاب، به نظر می رسند اما در باطن صورتی ویژه از انتقال فرهنگی به صورت غیرمستقیم را تبیین می کنند.