دادیار حامدی

ستایش امام رضا(ع) در شعر معاصر به خصوص پس از انقلاب اسلامی جایگاهی ویژه دارد. شاعران هر یک به فراخور روحیات خویش، بر جنبه های خاصی از ویژگی های آن حضرت تأکید می ورزند. برخی شاعران با توجه به انس بیشتر با ادبیات پایداری و دفاع مقدس هنگام مدح امام هشتم، عناصر حماسی شعر را بیشتر به کار می گیرند و در مقابل، عده ای ترجیح می دهند با لحنی غنایی و عاشقانه، به مدح آن حضرت بپردازند و احساسات درونی و شخصی خود با ایشان را به تصویر بکشند. برای نگارنده این پرسش مطرح بوده است که چه ویژگی های مشخصی شعر رضوی را به ادبیات پایداری نزدیک یا از آن دور می کند. بنابراین هدف از نوشتن این مقاله آن بوده است که بعد از مقایسه دو غزل رضوی، نمونه هایی عینی و مستند از جلوه های ادب پایداری ارائه کنیم. به همین منظور با مقایسه غزل های رضوی قیصر امین پور و محمدعلی بهمنی، دو شیوه متفاوت شاعران معاصر را در مدح امام رضا(ع) بررسی کرده ایم. همچنین برای رسیدن به این مقصود، دو غزل را جزء به جزء از نظر فکری، ادبی و زبانی مقایسه کرده و نشان داده ایم که غزل امین پور با ویژگی های ادبیات پایداری مطابقت بیشتری دارد. طبق یافته های این پژوهش، شعر امین پور در سطح فکری گرایش های جمعی دارد و غزل بهمنی درون گراتر است. در سطح زبانی، امین پور واژه ها و فعل های پویا را به خدمت می گیرد و در مقابل واژه ها و فعل های غزل بهمنی انفعالی هستند و در نهایت از میان عناصر ادبی، وزن و صور خیال شعر امین پور در مقایسه با غزل بهنمی با لحن حماسی پیوند بیشتری دارد.

به کارگیری عناصر حماسی از ویژگی های غزل امروز است. سیمین بهبهانی از شاعرانی است که به این امر توجّه ویژه ای نشان داده است. او برای این کار، عناصر بلاغی ای نظیر مبالغه و مفاخره را به کار می گیرد و در توصیف پدیده های طبیعت از اصطلاحات خاص حماسه و ستیز بهره می جوید. سادگی تشبیه در غزل های بهبهانی و به کارگیری وجه شبه های سازگار با حماسه، لحن حماسی غزل او را تقویت می کند؛ علاوه بر این استفاده از مشبّه به های مبتنی بر عظمت و بزرگی، بر این امر تأثیرگذار است. همچنین بهبهانی گاهی مضمون های حماسی غزل هایش را با بهره گرفتن مناسب از وزن های پرطنین بیان می کند. ایران دوستی شاعر موجب شده است که او توجه ویژه ای به اسطوره های ایران کهن نشان بدهد. در غزل های او نبرد با نیروهای اهریمنی و دیوان را می توان دید و اشاره هایی به شخصیّت های اسطوره ای و حماسی نیز وجود دارد. در این میان گاهی اسطوره هایی چون رستم و ضحّاک به شکلی متفاوت از اصل خویش در آمده اند.