زهرا قاسم نژآد

نویسندگان منابع دانش لغت معنای «فتح» به تخفیف و «فتَّح» به تشدید را دو گونه بیان کرده اند: برخی «فتح» و «فتَّح» را مترادف دانسته اند؛ اما عده ای از لغت پژوهان در معاجم لغوی «فَتح» و «ف تَّح» را از نظر معنا متفاوت دانسته اند. بازتاب این اختلاف در بیان معنای «فتح» به تخفیف و تشدید در قرائت قرآن مشاهده می شود. برخی قاریان در قرائت خود ماده «فتح» و «فتَّح» را به یک معنا دانسته اند؛ بنابراین در بیشتر آیات قرآن فعل «فتح» را بدون تشدید قرائت کرده اند. برخلاف بیشتر قراء، ابن عامر از قاریان هفتگانه یکی از مبانی قرائی خود را تفاوت معنایی این دو واژه دانسته و معتقد است فعل «فتَّح» به تشدید برخلاف «فَتح» به تخفیف بر تکثیر و تکرار دلالت دارد. به همین سبب در تمام نمونه ها که کلمه پس از فعل «فتح» جمع است، فعل را به تشدید خوانده است. در این نوشتار کوشش شده است بازتاب آرا لغت پژوهان بر قرائت قرآن کریم یا بالعکس و اثبات وحیانی نبودن قرائت های هفتگانه ماده «فتح» در لغت با روش توصیفی تحلیلی و زبان شناختی بررسی شود. نتیجه حاصل از پژوهش نشان می دهد تحلیل اختلاف قرائت در آیات مشابه این نظریه را تقویت و تأیید می کند که قراء در اختیار قرائت خود تنها به نقل متکی نبوده اند و در برخی نمونه ها اجتهاداتی داشته اند و گاهی اختلاف قرائت بر آرا لغت پژوهان اثر داشته است. همچنین تحلیل قرائت قاری در آیات مشابه نادرستی برخی از اظهارات و توجیهات قرائی صاحبان منابع احتجاج قرائات را تأیید می کند؛ همان گونه که بر نادرستی برخی استنادات صاحبان معاجم لغوی صحه می گذارد که به دلیل توجه نکردن به اختلاف قرائت به وجود آمده است.