منصوره زرکوب

کان الشعر ولایزال یسجل أحداث عصره، کما أنّه مرآه ینعکس فیها بعض الوقائع التاریخیه الهامه. فبعض الشعراء ومنهم مطران، قام فی شعره بتسجیل الأحداث التاریخیه. فنحن فی هذه المقاله بصدد دراسه شعر مطران التاریخی والبحث عن آرائه فی الصله بین التاریخ والسیاسه. کما تتناول هذه المقاله مواقفه من الجبابره والأمم المظلومه. وتبین دوره الریادی فی قصائده التاریخیه، وتحاول الکشف عن الأسلوب الذی اتخذه فی إلقاء آرائه. توضّح هذه الدراسه أنّ الشاعر لا ینظر إلی الشعر التاریخی کسجلّ للأحداث، وإنّما یربط فیه بین مواقفه السیاسیه والتاریخ. فهو یتخذ من التاریخ وسیله لتقدیس الحریه کما یحرّض أمّته علی مقاومه الاستبداد والظلم، فیندّد بالأمم التی انحنت لجبابرتها بالاستکانه والخضوع لهم. ویشید أیضا بالأمم التی قاومت الظلم ولم تکتف بالرجاء والدعاء فی سبیل الحریه والاستقلال. إنه یتخذ ماده شعره التاریخی من تاریخ مصر قدیمها وجدیدها، ثم لا یکتفی به وإنّما یتخذها من تاریخ الأمم الأخری کالفرس والروم لأنّه یعتقد بأنّ هناک صله أو تشابهاً بین الأمم ألا وهی الانتقام من الجبابره. إنّ مطران قد بقی رائداً للتجدید فی شعره التاریخی مستخدماً الأسلوب القصصی واللهجه الساخره کما حاول خلق اللوحات التصویریه؛ ذلک بهدف التأثیر النافذ فی القارئ وإیجاد الصله بین الأمم المختلفه باختلاف زمانها ومکانها.

إن الأمثال شکل من الأشکال الأدبیه التی تحمل فی طیّاتها دلالات لغویه، بلاغیه وحضاریه ترشدنا إلی الوعی المشترک للأمم إذا تمّت دراستها وتحلیلها المقارن کما تدلّنا علی ما بین الشعوب من مفارقات حضاریه وفکریه وما بین اللغات من الفروق اللغویه والأسلوبیه. وهذه الدراسه بصدد تسلیط الضوء علی أمهات کتب الأمثال أولاً وعلی ما یواجهنا فی المقارنه من الصعوبات ثانیاً وعلی منهج المقارنه ثالثاً. کما تنوی تبیین بعض أوجه التشابه والفروق بین الأمثال العربیه والفارسیه والمقارنه بین موضوعاتها علی أساس المنهج الوصفی-التحلیلی. ومن أبرز ما وصلت إلیه هذه الدراسه هو أن الأمثال - فارسیه کانت أم عربیه - قد تتشابه فی مدلولاتها وتختلف فی مضربها فی الظروف المتشابهه. والخلاف قد یرجع إلی الاختلاف الثقافی والبیئی بین الأمتین قد أثر فی أمثالهما کما یعود إلی الاختلاف اللغوی بینهما بحیث نری بعض الأمثال العربیه لا نظیر لها فی الفارسیه و بالعکس. فإذا أردنا النجاح فی عملیه التکافؤ ینبغی لنا أن لا نفتن ولا ننخدع بالألفاظ والمفردات وإنّما ینبغی أن ندقق فی استعمال الأمثال والمدلول المراد ونختار أقرب نظیر للمثل لا فی المعنی والاستعمال فحسب، بل فی المستوی البلاغی أیضا.

بما ان الأمثال مرآه تنعکس علیها عادات الشعوب وسلوکها وتقالیدها وهی خلاصه تجارب الأمم المختلفه وثقافاتها واتجاهاتها الفکریه، وأنها تعبر علی صدق عن مشاعر وأفکار وسلوکیات متعدده للشعوب وبما أن المجموعه البشریه تتشابه فی الصفات الفطریه، فنری الامثال والحکم وهی تستخدم للعظه والعبره والنصح، تتکرر بنفس المعنی لدی ثقافات مختلفه وإن اختلفت اللغه أوالألفاظ. وهذا التشابه بین الامثال والحکم للأمم المختلفه لا یدل إلا علی تقارب الحضارات البشریه وتواجد الحوار بینها منذ القدم. وفی ظل هذا التقارب والتشابه کانت هناک المثاقفه والتعارف وتفعیل القواسم المشترکه بین الشعوب. فی هذه المقاله نحن بصدد تبیین هذه القواسم المشترکه والتفاعل الحضاری والثقافی بین الشعوب فی ظل الامثال والحکم. لأن العالم الذی أصبح قریه صغیره یستحیل أن یبقی جزء منه بعیدا عن الآخر، إذ إن الأمم تأثر بعضها عن تجارب البعض. والامثال والحکم هی أوجز الکلام وأبلغه الذی تصبّ فیه التجارب هذه. فلانعنی التأثیر والتأثر فحسب، بل نرید التأکید علی أن التجارب بعضها تتدفق من بطن الشعوب متشابهه وتتبلور فی الامثال والحکم.

ابونواس، شاعر ایرانی الاصل، از شعرای بنام عصر عباسی است. در دیوانش می توان آمیزه ای از فرهنگ عصر او، به ویژه فرهنگ ایرانی را مشاهده کرد و آن را سندی موثّق از تاریخ و فرهنگ ایران زمین دانست که در قرن دوم هجری تألیف شده است. این امر در شعرهای باده گساری شاعر مشهودتر است؛ چرا که سراینده مجال آن را یافته است تا از قیودی که موضوعاتی چون مدح خلفا برایش به همراه داشته رهایی یافته، میدان را برای تاختن اسب سرکش قلمش مهیا ببیند. ابونواس در اشعار خود بارها بر سنت های کهن عربی شوریده و به ایرانیت خود مباهات کرده است.در ویژگی هایی که برای منادمان و یاران می خواره اش بر می شمرد جلوه هایی از فرهنگ نژاد آریایی را به وضوح می توان دید. آزادگی، راستی، خضوع و دانایی از مهمترین ویژگی های یاران اوست.