سمیرا کیومرثی

هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت تولیدات علمی ایران قبل از انقلاب تا 1395 با تأکید بر مقالات همایش ها، مقالات پر استناد و داغ و مقالات دسترسی آزاد با نگاهی به قانون برنامه توسعه اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی کشور می باشد. پژوهش حاضر تحلیلی توصیفی است که داده های پژوهش از Clarivate Analytics (تامسون رویترزسابق) استخراج گردید. برای این منظور در جست وجوی پیشرفته با استفاده از فرمول CU=IRAN اطلاعات مربوط به ایران تهیه شد. جامعه پژوهش شامل کل مدارک علمی ایران در بازه زمانی 1310 تا 1395 (1931 تا 2016 میلادی) می باشد که پس از بازیابی، داده ها با توجه به واحدهای تحلیل مورد نظر پژوهش (مقالات همایش ها، مقالات پراستناد و داغ، مقالات دسترسی آزاد) مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفتند. یافته ها نشان داد مقالات همایش ها رشد قابل توجه ای در گذر زمان داشته اند و به طور کلی قبل از انقلاب اسلامی هیچ مقاله همایشی از ایران در این پایگاه ثبت نشده است و رشد این مقالات، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می باشد به طوری که از 1 مقاله همایش در سال 1368 به 3529 مقاله در سال 1394 رسیده است (با 502 مقاله در هفت ماه اول 1395). همچنین وضعیت مقالات پراستناد و داغ نشان می دهد به طور کلی این مقالات از سال 1385 به بعد جمعاً 1134 مقاله پراستناد و 45 مقاله داغ می باشند که در این پایگاه به ثبت رسیده است. از سوی دیگر وضعیت مقالات دسترسی آزاد حاکی از بالا رفتن میزان استقبال پژوهشگران از این مقالات می باشد. هرچند رشد قابل توجه این مقالات مربوط به دهه چهارم است، که جمعاً 25813 مقاله دسترسی آزاد به ثبت رسیده است که بیشتربن آن مربوط به سال 1394 برابر با 4502 می باشد. یافته ها نشان داد که رشد مرکب سالانه همایش ها در فاصله زمانی برنامه دوم توسعه برابر 12/47 % می باشد که این میزان در برنامه سوم کاهش را نشان می دهد (64/19%) و رشد منفی برابر 38/8 را شاهد هستیم. در برنامه چهارم نرخ رشد مقالات همایش ها 37/35% است و نسبت به برنامه سوم رشد 06/6 % را نشان می دهد. در فاصله برنامه پنجم نسبت به برنامه چهارم رشد نزولی 82/18% را تجربه می کنیم. در خصوص مقالات پر استناد و داغ در فاصله برنامه های دوم تا پنجم با رشد منفی مواجه نیستیم ولی رشد این مقالات چشمگیر نمی باشد. در طول برنامه های اول تا پنجم رشد مقاله های دسترسی آزاد قابل توجه بوده است اما در صد رشد یک برنامه پنج ساله به برنامه دیگر چشمگیر نمی باشد. در این رابطه یافته ها نشان داد در برنامه پنجم توسعه نسبت به برنامه چهارم 59/6 % کاهش را شاهد هستیم. اگرچه ایران از لحاظ کمیت علمی به جایگاه شایسته ای رسیده، لازم است به پژوهش های کیفی کاربردی بیش از هر زمان مطابق با قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی کشور توجه شود و مسئولان و برنامه ریزان کشور این مسئله را در اولویت قرار دهند تا با تلاش محققان کشور و حمایت های لازم در این زمینه حضور تأثیرگذار علم و فناوری در رفاه جامعه مشاهده شود.