خدیجه شبانکاره

پژوهش حاضر بر آن بوده که با بررسی مقالات منتشرشده در مجلات حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی در ایران در یک دوره ده ساله، میزان توجه به فرایند سنجش روایی ابزار پژوهش را در این حوزه مورد ارزیابی قرار دهد. در این پژوهش مقالات هشت مجله علمی-پژوهشی حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی فارسی در ایران که در فاصله سال های 1385 تا 1394 منتشر شده، به شیوه تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع، محتوای 1763 عنوان از مقالات پژوهشی مربوط به 211 شماره از مجلات، تحلیل و ابزارهای پژوهش و روش های تعیین روایی ابزار مورد استفاده آن ها بررسی شد. بر اساس یافته های پژوهش در 87/36 درصد از مقالات مورد بررسی هیچ گونه اشاره ای به تعیین روایی ابزار نشده بود. در 22/23 درصد از مقالات تنها به بیان این نکته که روایی ابزار تأیید شده است، بسنده کرده و روش و فرایند تعیین روایی ذکر نشده بود. در 31/4 درصد از مقالات، پژوهشگران اظهار کرده بودند که روایی ابزار در مطالعات پیشین تأیید شده و بنابراین، خود به تعیین روایی ابزار نپرداخته اند. تنها در 375 عنوان مقاله (38/32 درصد)، روش تعیین روایی ابزار ذکر شده بود. از نظر روش های مورد استفاده جهت سنجش روایی ابزار نیز نتایج بیانگر آن بود که 66/16 درصد مقالات به روش صوری و 30/20 درصد به روش روایی محتوایی اعتبار ابزار خود را مورد ارزیابی قرار داده بودند. از سایر انواع روایی، روایی معیار کمترین فروانی را داشته و تنها 2 عنوان مقاله (17/0 درصد) جهت ارزیابی اعتبار ابزار خود از این روش بهره گرفته بودند. 26/5 درصد مقالات نیز از روایی سازه که بالاترین سطح سنجش روایی است استفاده کرده بودند. همچنین، نتایج نشان داد که تعداد بسیار اندکی از مجلات جامعه پژوهش به انتشار مقالات مرتبط با سنجش روایی ابزار پژوهش پرداخته اند. بر این ساس، مجلات این حوزه لازم است با توجه بیشتر به چاپ مقالات مرتبط با سنجش روایی ابزار پژوهش، زمینه را جهت آشنایی بیشتر پژوهشگران با این فرایند و اهمیت آن در طراحی ابزار فراهم کنند. همچنین، مجلات این حوزه لازم است در فرایند داوری مقالات با حساسیت بیشتری به ضرورت گزارش فرایند سنجش روایی ابزار پژوهش در بخش روش شناسی مقالات بپردازند.

هدف: با توجه به اهمیت تولیدات علمی در رتبه بندی دانشگاه ها و ارزیابی اعضای هیأت علمی به عنوان پژوهشگرانی که بیشترین سهم هدف را در تولیدات علمی هر دانشگاهی دارند؛ پژوهش حاضر عملکرد پژوهشی اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر را در پایگاه استنادی گوگل اسکالر از نظر کمیّت و کیفیت، مورد بررسی قرار داده است. روش شناسی: مطالعه حاضر پژوهشی توصیفی پیمایشی است که به روش تحلیل استنادی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش بروندادهای علمی تمامی اعضای هیأت علمی شاغل در دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در سال 1393 (شامل 160 نفر) است که در پایگاه استنادی گوگل اسکالر نمایه شده است. به منظور گردآوری داده ها از نرم افزار تحلیل استنادی publish or perish، استفاده شده و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار اکسل و شاخص های توصیفی صورت گرفته است. یافته ها: بر اساس نتایج پژوهش 26/37 درصد جامعه مورد مطالعه هیچ مدرک علمی در گوگل اسکالر نداشتند. بیشتر افراد (37/59 درصد) نیز کمتر از 20 مدرک داشتند. به طور میانگین 73/4 مدرک به ازای هر یک از افراد جامعه پژوهش در گوگل اسکالر نمایه شده بود و هر فرد به طور متوسط 33/19 استناد دریافت کرده بود. تعداد متوسط استنادها برای هر مدرک نیز 83/1 بود. میانگین شاخص هرش برای جامعه پژوهش برابر با 45/1 و میانگین شاخص جی 1/2 بود. 12/48 درصد جامعه پژوهش نیز دارای شاخص های هرش و جی برابر با صفر بودند. نتیجه گیری: از یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که تعداد کل مدارک، تعداد کل استنادها و شاخص های هرش و جی اغلب پژوهشگران مورد مطالعه در سطح پایینی قرار دارد. سابقه پایین اغلب پژوهشگران، محدودیت های زبانی و دسترسی بین المللی پایین به مدارک منتشر شده به زبان فارسی از دلایل عمده پایین بودن شاخص های مورد مطالعه است.

با توجه به نیاز پژوهشگران حوزه علوم پزشکی به یافته های علمی روزآمد و معتبر در این حوزه، ارزیابی مجلات حوزه علوم پزشکی حائز اهمیت است. از سوی دیگر، پژوهشگران به منظور انتشار مقالات خود به دنبال مجلات معتبر حوزه فعالیت خود هستند. از آنجا که بخش عمده ای از مجلات حوزه علوم پزشکی در ایران توسط دانشگاه های علوم پزشکی منتشر می شود، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی مجلات دانشگاه های علوم پزشکی ایران در پایگاه استنادی گوگل اسکالر بین سال های 2010-2014 با تأکید بر دو عامل تأثیرگذاری علمی یعنی ضریب تأثیر و شاخص هرش انجام گرفته است. به منظور گردآوری داده ها از نرم افزار تحلیل استنادی publish or perish ، استفاده شده است . تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار اکسل و SPSS 16 صورت گرفته و در تحلیل داده ها از شاخص های توصیفی و آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش در مجموع 38717 عنوان مقاله از 130 عنوان مجله مورد بررسی در بازه زمانی پژوهش، در گوگل اسکالر نمایه شده بود که این تعداد مقاله، 61938 استناد دریافت کرده بودند؛ یعنی 6/1 استناد به ازای هر مقاله. میانگین کل شاخص هرش جامعه پژوهش 7 و میانگین کل ضریب تأثیر مجلات جامعه پژوهش 31/1 بود. نتایج حاصل از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که دو متغیر زبان مجله و تعداد مقالات مجله با شاخص های علم سنجی تعداد استناد دریافتی، شاخص هرش و ضریب تأثیر مجلات جامعه پژوهش رابطه ای مثبت و معنی دار دارند. همچنین، رابطه بین شاخص هرش و ضریب تأثیر مجلات جامعه پژوهش نیز معنی دار بود. به نظر می رسد با توجه به همبستگی بالا میان شاخص هرش و ضریب تأثیر مجلات، می توان در ارزیابی مجلات از این دو شاخص به عنوان مکمل یکدیگر استفاده کرد. با توجه به نتایج این پژوهش توصیه می شود دانشگاه های علوم پزشکی ایران که سهم عمده ای در تولید اطلاعات علمی حوزه های علوم پزشکی ایران دارند، با اقداماتی از جمله نمایه کردن مجلات خود در پایگاه های اطلاعاتی معتبر، دسترس پذیر کردن مجلات و نمایه کردن آن ها در موتور جستجوی علمی گوگل اسکالر از طریق انباره های داده و ترغیب پژوهشگران به انتشار مقالات خود در وب سایت های شخصی و یا شبکه های اجتماعی مثل ریسرچ گیت، شانس بازیابی و دریافت استناد بیشتر را افزایش دهند. همچنین، پیشنهاد می شود تمامی مجلات فارسی زبان جامعه پژوهش مقالات خود را به همراه چکیده انگلیسی و یا به صورت متن کامل به هر دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر کنند تا شانس دریافت استناد افزایش یابد.

هدف: وب سایت های دانشگاه های علوم پزشکی علاوه بر ایفای نقش به عنوان ابزار اطلاع رسانی در حوزه سلامت، در تعیین رتبه دانشگاه در رتبه بندی جهانی وبومتریکس و نظام رتبه بندی وب سایت دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی کشور نیز اهمیت دارند. ارزیابی مداوم این وب سایت ها از جنبه های گوناگون ضروری است. پژوهش حاضر به بررسی وضعیت وب سایت های دانشگاه های علوم پزشکی ایران از نظر میزان توجه به ویژگی های محتوایی و فنی مؤثر بر ارتقای رتبه وبومتریک پرداخته است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع پژوهش های پیمایشی با رویکرد توصیفی است که به توصیف وضعیت عینی وب سایت های دانشگاه های علوم پزشکی ایران پرداخته است. از سیاهه وارسی محقق ساخته با دو بخش معیارهای محتوایی مؤثر بر رتبه وبومترییک (50 معیار) و معیارهای بهینه سازی موتورهای جستجو (52 معیار) استفاده شد. ارزیابی محتوایی وب سایت های جامعه پژوهش با مراجعه مستقیم پژوهشگر به وب سایت و به روش مشاهده صورت گرفت. به منظور ارزیابی وب سایت های مورد مطالعه براساس معیارهای بهینه سازی موتورهای جستجو نیز از ابزارهای خودکار در زمینه ارزیابی وب سایت ها استفاده شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. علاوه بر ارائه شاخص های توصیفی، از تحلیل ضریب همبستگی ناپارامتری اسپیرمن استفاده شد. یافته ها: در مجموع از حداکثر نمره مربوط به معیارهای ارزیابی یعنی 102 نمره، وب سایت دانشگاه های علوم پزشکی تهران (66/73 نمره)، اصفهان (65/67 نمره) و کاشان (56/66 نمره) از بیشترین میزان مطابقت با سیاهه وارسی پژوهش برخوردار بودند. وب سایت دانشگاه های علوم پزشکی بم، دزفول و جیرفت نیز (با 87/38، 85/38 و 02/37 نمره) کمترین میزان مطابقت را داشتند. نتیجه: نتایجه بیانگر فاصله قابل ملاحظه از وضعیت ایده آل برای تمامی وب سایت های جامعه پژوهش است.