انسیه برومندپور

از جمله چالش های فرا روی ترجمه قرآن، اختلاف فراوان ترجمه ها در اثر اختلاف در تفسیر آیات است. از آنجا که مترجم ملزم به تبعیت از آراء مفسران است، حل این چالش محتاج یافتن شاخصی دقیق و مبتنی بر منطق زبانی قرآن برای قضاوت میان آراء تفسیری گوناگون است. این شاخص، ناگزیر محصول نگرش ساختارمند به قرآن کریم است. چرا که چنین نگرشی تلاشی عالمانه برای کشف هندسه حکیمانه سور است و ما را به آنچه غرض خداوند حکیم در نزول متن قرآن بوده، می رساند. این جستار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از استخراج ساختار هندسی سوره آل عمران و تحلیل اختلافات موجود در ترجمه برخی از آیات این سوره و میزان انطباق هر کدام از آراء تفسیری با شاخص سازگاری با غرض کلی حاصل از ساختار هندسی سوره، در صدد پاسخ به این پرسش بوده است که چگونه از نگرش منظومه ای یا ساختارمند به سوره می توان برای نقد ترجمه بهره برد. برخی نتایج این پژوهش عبارتند از: اولاً: با توجه به اینکه قرآن خود شاخص ارزیابی همه چیز حتی سخنان معصومان علیهم السلام است، شاخص ارزیابی آراء تفسیری لزوما باید درون متنی باشد و این شاخص همان غرض مستنبط از ساختار هندسی سوره است. در این نگاه، واژگان و آیات هر سوره اجزای سازه ای هدفمند هستند که حول محوری واحد چیده شده اند. پس هر نظر تفسیری یا ترجمه ذیل هر آیه که با غرض سوره و جایگاه آیه در این ساختار هماهنگی نداشته باشد مقبول نیست. ثانیاً: ترجمه آیات منتخب سوره مبارکه آل عمران به عنوان مصادیق عینی با این شاخص ارزیابی و آراء تفسیری منطبق با ساختار سوره و ترجمه صحیح مبتنی بر آن ها تعیین گردید.

مسأله شناخت اعراف و رجال آن از جمله مسائل چالش برانگیز میان مفسران در تفسیر سوره اعراف است که در باره آن آراء فراوانی از سوی مفسران اظهار شده؛ اما بیشتر آن ها فاقد مستند قرآنی و روایی کافی هستند. نوشتار حاضر، ضمن بررسی آراء مفسران، آن ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرده و در ارز یابی و انطباق آن ها با سیاق آیات سوره اعراف و روایات منقول از معصومان(ع)، چنین نتیجه می گیرد که اولاً: کلمه اعراف به معنای کنگره های حجاب میان بهشتیان و جهنمیان است. ثانیاً: ممکن است بتوان اعراف را با صراط تطبیق کرد که نیازمند بررسی بیشتر است. ثالثاً: از میان دو نظر اصلی در باره مصادیق رجال اعراف، یعنی «پیامبران و اوصیای ایشان» و «کسانی که حسنات و سیئاتشان برابر است»، قول اول با سیاق آیات و روایات، انطباق کامل دارد؛ اما نظر دوم، به دلیل ناسازگاری با سیاق آیات سوره اعراف و اضطراب برخی مستندات روایی آن، چندان قابل قبول به نظر نمی رسد.

از عمده ترین تفاوت های میان دو روش تفسیر اجتهادی و نقلی، نحوه تعامل آن ها با روایات است؛ تا جایی که اختلافات مبنایی موجود میان این دو روش تفسیری و بروز تعارض های جدی در نحوه برخورد با آیات و روایات در قرون اخیر و نتایج حاصل از آن، بررسی دقیق آن ها را حائز اهمیت می سازد. این جستار در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی محکم و متشابه در روایات، ذیل آیه ۷ سوره آل عمران پرداخته و آن را با نظر علامه طباطبائی مقایسه نماید. در این راستا، نظر صاحب المیزان با تفاسیر روایی نور الثقلین، البرهان، کنز الدقائق، الصافی، قمی و عیاشی مقایسه شده و پس از دست یابی به تعریفی جامع، میزان انطباق آن ها با آیه شریفه و روایات مرتبط، ارز یابی شده است. از جمله نتایج پژوهش این است که بنابر شیوه اجتهادی علامه، در استفاده توأم از عقل و نقل و اعتقاد به عدم حجیت خبر واحد در غیر مسائل فقهی، خصوصاً اصول دین و معارف تفسیری، مشخص می شود نظر علامه با روایات هم خوانی کامل دارد؛ ضمن اینکه برخلاف غالب تفاسیر روایی به تعارض ظاهری میان روایات متنوع نیز پاسخ می دهد. دیگر اینکه معصوم علیه السلام،بنابر وظیفه ای که در هدایت مردم دارد، عالم به تمامی قرآن است و خارج ساختن علم به حتی یک آیه از قرآن از گستره علمی ایشان، در معنای نقض غرض مسئولیتی است که به عنوان ولی الهی از سوی خدا بر عهده وی نهاده شده و منافی حکمت خداوندی است؛ اما این امر منافاتی با انحصار علم به تأویل به خدا در آیه شریفه ندارد.