علیرضا دادمان

قفقاز به علت موقعیت مکانی خود در تقاطع اروپا و آسیا، یک منطقه با کیفیت از لحاظ انرژی است. وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در این منطقه سبب ورود کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین شرکت های گوناگون به آن شده است. یکی از مسائل بسیار مهم در حوزه انرژی در قفقاز جنوبی، بحث انتقال انرژی می باشد. طرح ها و پروژه های متنوعی از جمله خط لوله ناباکو، خط لوله نفت باکو- تفلیس- جیحان و خط لوله گاز باکو- تفلیس- ارزروم در این خصوص از سوی ایالات متحده و دول غربی پیشنهاد و انجام گرفت که در بیشتر این پروژه ها، ایران از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار نبود. سوال اصلی پژوهش این است که ایران چه جایگاهی در خطوط انتقال انرژی در قفقاز جنوبی دارد؟ فرضیه اصلی نیز این می باشد که ایران به دلیل حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای نتوانسته است در خطوط انتقال انرژی در قفقاز جنوبی (به ویژه در ناباکو، باکو- تفلیس- جیحان و باکو- تفلیس- ارزروم) جایگاه ممتازی داشته باشد. به عبارت دیگر سیاست های ضد ایرانی به ویژه از سوی ایالات متحده مانع عمده مشارکت ایران در طرح های مذکور می باشد. حمایت آمریکا از پروژه های انتقال انرژی با انگیزه ها و ملاحظات سیاسی همچون به انزوا بردن ایران و همچنین منحصر کردن تمام مسیرهای صادرات توسط روس ها جهت حفظ نفوذ و کنترل سنتی خود را بر کشورهای تازه استقلال یافته دو مورد از مهمترین دلایل کنار گذاشته شدن ایران در طرح های انتقال انرژی در فققاز جنوبی می باشد.

جمهوری اسلامی ایران نیز مانند بسیاری از کشورها، پس از فروپاشی شوروی و اعلام استقلال جمهوری های آن از جمله گرجستان، حاکمیت و استقلال گرجستان را به رسمیت شناخت. از زمان فروپاشی شوروی و اعلام استقلال گرجستان، روابط تهران- تفلیس معمولاً در سطح مطلوبی قرار داشته است. در واقع، به رغم وجود برخی فرصت ها برای ارتقای سطح روابط دو کشور، عوامل چالش زا عملاً محدودیت فراروی روابط تهران و تفلیس را افزایش داده است. این پژوهش با اشاره ای کوتاه به پیشینه روابط ایران و گرجستان، فرصت ها و چالش های روابط بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. از این رو سوال اصلی در این مقاله آن است که مهمترین عوامل تاثیرگذار ایجاد چالش ها و فرصت ها در روابط میان ایران و گرجستان کدام است؟ فرضیه و پاسخ احتمالی نیز این است که رویکرد امنیت محور سیاست خارجی ایران و رویکرد غرب گرای سیاست خارجی گرجستان چالش اصلی روابط بین دو کشور می باشد. از نتایج تحقیق این است که عواملی مانند برخورداری از اشتراکات تاریخی و فرهنگی و وجود پتانسیل های موجود برای همکاری های اقتصادی بعنوان محرکی برای گسترش روابط دو طرف به حساب می آید. اما در عین حال این روابط با موانع و عوامل بازدارنده ای از قبیل: رویکرد غرب محور گرجستان، رابطه ناتو و گرجستان، روابط با رژیم اسرائیل و آمریکا و پیوستن به ناتو و ... از جانب گرجستان روبرو است. این پژوهش به صورت کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است.