سمیرا حیاتی

یکی از مباحث مهم و اساسی «توحید و خداشناسی» مبحث صفات خداوند است. وجود آیات فراوان مربوط به صفات الهی و کیفیّت طرح آنها از سوی قرآن، امری است که از دیرباز ذهن متکلّمان و مفسّران این کتاب آسمانی را به خود مشغول ساخته است. به ویژه آیاتی که به ظاهر برای خداوند، صفات و خصوصیّاتی، همانند صفات مخلوقات و ممکنات نسبت می دهد. که بیانگر داشتن دست، وجه، ید، عین و ساق خداوند است. مفسّران عمدتاً این قبیل آیات را در گروه متشابهات به حساب آورده و تحت عنوان صفات خبری یا آیات تشبیهی، مورد بحث و بررسی قرار داده اند و هر کدام با معیارها و ملا ک های خود به سراغ این آیات رفته و به تفسیر آن پرداخته اند. در این میان میان مفسّران شیعه و اهل سنّت به دلیل گستره فکری و اندیشه های کلامی و داشتن اصول و پایه های عقیدتی، در طول تاریخ اسلام هر کدام روش خاصّی را در تفسیر آیات متشابه صفات الهی دنبال کرده اند. هر چند که در موارد متعدّدی تفسیر مشترکی ارائه داده اند. در این پژوهش متون مختلف تفسیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و این نتیجه حاصل شده که مفسّرانی که در تفسیرشان، این گونه آیات را در کنار آیات محکم قرار داده و با دلایل عقلی و نقلی و تأویل آنها، خداوند را از هر گونه نقص و عیب و تشبیه و تجسم منزّه دانسته اند نسبت به سایر مفسّران دیگر در این باره جامع و دقیق سخن گفته اند.

امام صادق(ع) بر این نکته واقف بودند که مادامی که حکومت اسلامی از طرف پایگاه های آگاه و متعهد مردمی پشتیبانی نشود، اصلاحات اسلامی محقّق نمی شود. اینجا بود که امام جهت حفظ مکتب و بقای تفکر صحیح اهل بیت(ع) با یکی از مشکلات عصر خود که وجود گسترش فرقه های انحرافی بود، به خوبی برخورد کردند و راه های مفیدی را برای مقابله با این فرقه های انحرافی در پیش گرفتند. در این مقاله تلاش شده است به این جریانات انحرافی و برخورد امام صادق(ع) با این نحله ها پرداخته شود. نخست اوضاع سیاسی و فرهنگی عصر امام صادق (ع)تشریح شده سپس نحله های عصر امام صادق(ع) معرفی شده است. در نهایت، شیوه های مقابله امام صادق(ع) با این جریانات در قالب هفت شیوه ارائه گردیده است.

شادی و نشاط از جمله نیازهای روحی و روانی انسان است که در جنبه های مختلف حیات وی ایفای نقش می کند. امّا همیشه این سؤال ذهن افراد را به خود مشغول داشته که آیا محتوا و قالب شادی با روح دین و فطرت انسانی سازگار است؟ و آیا هر نوع شادی و نشاطی مورد موافقت شرع می باشد؟ و آیا قرآن در این رابطه به نیازهای روانی انسان نیز توجّه کرده است یا خیر؟ اگر به طور مختصر و مجمل به این سؤال پاسخ داده شود اینگونه باید گفت که: قرآن هم به نیازهای روحی و هم به نیازهای جسمی انسان توجّه داشته و به خصوص از طرح موضوع شادی و نشاط غافل نبوده است و وجود آیات متعدّد در قرآن کریم حاکی از اهمیت این موضوع می باشد.مقاله حاضر تلاش دارد با روش مطالعه کتابخانه ای به عواملی که چه از نظر مادّی و چه از نظر روحی و روانی سبب ساز شادی در انسان می گردد- همچون داشتن اعتقاد راسخ مذهبی، نیایش و دعای خالص، کار و فعالیت، خدمت به همنوع، تبسم بر لب داشتن، بوی خوش، مسافرت و تفریح، زینت کردن، صبر و پایداری، و...- را بررسی نماید.