جمال طالبی قره قشلاقی

یکی از مباحثی که از سده های آغازین تاریخ اسلام مورد اهتمام زبان شناسان مسلمان، مفسّران و نیز مستشرقان قرار گرفته است، مسأله واژگان غیر عربی در قرآن کریم می باشد. این مسأله در پژوهش های زبان شناختی قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده، و دیدگاه های متعددی را بیان نموده است. سه دیدگاه اصلی موافق، مخالف، و بینابین ماحصل پژوهش های زبان شناسان قدیم در این حوزه به شمار می رود. ولی واقعیّت این است که علوم زبان شناختی وجود واژگان غیر عربی در قرآن را مقوله اثبات شده ای می داند. در مقاله حاضر که رویکرد توصیفی تحلیلی دارد، واژگان غیر عربی موجود در قرآن از منظر زبان شناسی جدید مورد بررسی قرار گرفته است. مهم ترین یافته پژوهش حاضر این است که واژگان غیر عربی در قرآن غیر قابل انکار است و انکار آن در تعارض با یافته ها و دیدگاه های علوم زبان شناختی جدید است. واژگان مذکور صدها سال پیش از نزول قرآن وارد زبان عربی شده، و با ساختاری آوایی و صرفی زبان عربی سازگار گشته است. از سوی دیگر، خاستگاه واحد زبان های سامی که عربی یکی از آن هاست دلیل دیگری بر اثبات وجود واژگانی از خانواده زبان های سامی در قرآن است.

یمثّل الصراع الحضاری بین الثقافات الغربیه والشرقیه إشکالیه مهمّه سبّبت أزمه هویاتیه فی کثیر من المجتمعات الإنسانیه خاصه الشرقیه منها. استطاع بعض الروائیین العرب أن یجسّدوا هذا الصراع المریر بین الحضارتین الغربیه والشرقیه وهی موضوع العلاقه بین الأنا والآخر. وعلى الرغم من أنّ نخبه من الکتّاب العرب قد سبقوا إلى طرح هذه الإشکالیه الحضاریه فی کتاباتهم، إلا أنّ روایه «کم بدت السماء قریبه» لبتول الخضیری من الإبداعات التی عرضت لهذه القضیه بشکل موسع، فقد عالجتها بدقه وعمق کبیرین فی مستواه الحضاری (الفکری) من خلال توضیح الجانب المادّی والاجتماعی والنفسی لسلوک الشخصیات فی الروایه، وأخذت یکشف النقاب عن الصراع الجوهری بین الحضارتین. تهدف هذه الورقه البحثیه بالاعتماد على منهج النقد الثقافی ومقاربته الوصفیه والتحلیلیه إلى تسلیط الضوء على موضوع الصراع الحضاری فی تلک الروایه من خلال بعض العیّنات النصیه. یمثّل الأب فی هذه الروایه رمزاً للحضاره العربیه الإسلامیه، وتمثّل الأمّ رمزاً للحضاره الغربیه، وقد احتارت طفلتهما بین هذا الصراع وأصیبت بأزمه هویّاتیه سبّبت تذبذبها السلوکی فی العادات والتقالید، فلا تعرف لمن یکن ولاءها! ومن أهمّ ما توصّلت إلیه الدراسه أنّ البناء السردی فی هذه الروایه قام على محوریه الأنا والآخر التی سیطرت على کلّ العلاقات فیه، إذ کانت العلاقه بینهما علاقه صراع دائم ومستمرّ لم تؤدّ إلى تواصل الحضارتین والتفاعل بینهما، بل أدّت إلى خلق شخصیه مرتبکه وضائعه متمثّله فی طفلتهما، بحیث فقدت هویّتها، ولمتستطع أن تحدّد انتمائها بشکل دقیق، بل بقیت تعیش على تذبذب فی سلوکیاتها کما أنّها لمتقدر أن تحدد ولاءها بکلّ من الحضارتین.

یعدّ عبدالإله بن عرفه واحداً من الروائیین فی المشرق العربی یحمل رؤیه متمیزه للکتابه وتسعى کلّ أعماله السردیه لتجلیه هذه الرؤیه والتعبیر عنها بطریقه متفرده. فجاءت روایته بحر نون عملاً جدیداً غیر مألوف فی السرد العربی المعاصر إذ نسجها من مراجع أهمها التاریخ والتصوف، وکلّ ذلک أدّى إلى تشکیل بناء سردی من نوع جدید. إنّ السرد الروائی فی روایه بحر نون سار فی مساریْ التاریخی للحیاه والوجود، والعرفانی لأسفار الأرواح الکونیه. هذا البحث حاول بمنهجه الوصفی والتحلیلی أن یلقی الضوء على المسار الثانی أی العرفانی، ویدرس آلیات السرد الصوفی وتمظهراته من خلال أبعادها الفکریه والجمالیه المتمثّله فی اللغه. والدراسه تحدّثت أیضاً عن الرموز الصوفیه المستخدمه فی الروایه خاصّه الرموز الحرفیه والعددیه. توصّلت الدراسه فی نهایه المطاف إلى أنّ روایه بحر نون استمدّت مرجعیتها الفکریه من التراث التاریخی والصوفی وعلى رأسه فکره محیی الدین بن عربی فی کینونه الوجود الإنسانی والذات الإلهیه المطلقه. والأحداث فی الروایه سارت فی تفاعل مستمر مع هذه الفکره، کما کشفت الدراسه مسایره الفضاءات الروائیه الصوفیه بها لتخصیب البنیه السردیه. وقد جاء استدعاء السارد للشخصیات الدینیه فی مشاهد مختلفه من الروایه انسجاماً مع البؤره المعرفیه، وبهدف إضفاء شعریه ذات دلالات جدیده على نصّه. وأخیراً کشف البحث أنّ السارد وظّف معجماً صوفیاً رائعاً فی نصّه بجانب رموز عددیه وحرفیه، وأشکال هندسیه ذات دلالات صوفیه، وکلّ ذلک جاء فی تفاعل مستمر مع البنیه السردیه.

نحو یا دستور زبان عربی یکی از مواد درسی بسیار مهم در دوره کارشناسی و نیز در دوره های تکمیلی برای غیر عرب زبانان به شمار می رود. نحوه تدریس این ماده همواره آمیخته با دشواری های زیادی بوده است، و دانشجویان و فراگیران، همواره بر سخت و یکنواخت بودن قواعد، روش های تدریس خشک و غیر فعال و مسائلی از این دست اشاره می کنند. در جستار حاضر، ضمن تأکید بر جدا نمودن دو مقوله نحو علمی و نحو آموزشی، راهبردهای سنتی مورد اشاره قرار گرفته و محاسن و معایب آن ها مورد مداقّه قرار گرفته است. علاوه بر آن راهبردهای جدیدی نیز جهت کاربست اساتید پیشنهاد شده، و معایب و محاسن آن ها نیز مورد بررسی واقع شده است. ما حصل جستار حاضر این است که ما باید ضمن پرهیز از تدریس مباحث نحوی غیر ضروری، بیشتر به جنبه های کاربردی آن توجه نمائیم، و راهبردهای جدید و مشارکتی را جهت بهبود فرایند یاددهی یادگیری به کار ببندیم.

الثنائیات الضدیه نوع من البناء النصّی یوظّفه الشاعر لکشف الأنساق الضدیه داخل نصّه. هذه البنیه النصّیه تعدّ من أهمّ الظواهر البیانیه فی شعر البیاتی، وقد وظّفها بشکل لافت للنظر لیعبّر عن آرائه وأحاسیسه. ولم یکن توظیف هذه الثنائیات إلا للتعبیر عن التجربه التی عاشها الشاعر، فاستطاع أن یصوّر لنا العالم بکلّ مناقضاته. هذه الورقه البحثیه تناولت بمنهجها الوصفی التحلیلی الثنائیات الضدیه البارزه فیه، منها ثنائیه الموت والحیاه، الأنا والآخر، والرحیل والعوده، والحبّ والثوره، والوطن والمنفى وأخیراً ثنائیه الأزمنه. ومن أهمّ النتائج التی توصلت إلیها هو أنّ الثنائیات الضدیه فی شعر البیاتی تحرّرت من ضیق الرؤیه فی استعمال المفردات المتضاده لفظاً مقابل الآخر، وأخذت دلالات سیاسیه واجتماعیه مختلفه منها نقد السلطات السیاسیه، ونقد الأوضاع المأساویه التی یعیشه الشعب العراقی. کشفت الدراسه أنّ الموت فی تفکیر البیاتی لازم للحیاه والتجدد، وذلک لبناء مستقبل زاهر للشعب العراقی بإضفاء دلاله أسطوره ققنوس على بعض شعره أحیاناً. فاستطاع البیاتی على الرغم من تقابل الموت والحیاه أن یعقد علاقه تلازم بینهما من أجل الغرض المذکور. والآخر عمل فی شعر البیاتی لرفض الواقع السیاسی والاجتماعی کما یظهر ذلک فی ثنائیه الشاعر / الحلاج، وأضفى على نصّه دلالات التلاحم بین الواقع والتاریخ. ولاحظنا أنّ الشاعر جاء بثنائیه الشاعر / الیسوع اختزالاً لکلّ معانی الألم والتضحیه والمکابده حیث یتألّم من أجل الآخرین ولیس فی ذاته. وقد عقد البیاتی بین الحبّ والثوره علاقه تلازمیه فأظهرت النماذج أنّ الثوره لا تتحقق إلا بالحبّ. أثبتت الدراسه أیضاً أنّ المعاناه فی الغربه واحتمال الآلام لم تکن إلا بغیه بناء مستقبل زاهر.