عباس اقدسی

عتباربخشی فراوان به رؤیا در دوره پس از مغول و استفاده از آن، یکی از موضوعات قابل توجه تاریخی است. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و واکاوی اولیاء نامه ها و زندگی نامه های عرفای عصر تیموری، به بررسی رؤیا در اندیشه و عمل آنها (771-913ق) پرداخته است. با بررسی موضوع مذکور، از یک طرف می توان باورها و اندیشه های مردم دوره تیموری را به دست آورد و از جانب دیگر، کاربردهای رؤیا را در امور سیاسی، مذهبی و اجتماعی عرفا شناخت. نتایج این بررسی ها، نشان می دهد که رؤیا به عنوان منبع الهام، مورد اقبال و پذیرش مردم جامعه تیموری بود و کاربردهای متفاوتی برای آنان داشت. تصمیم گیری درباره امور مختلف، مانند: پیروی از یک استاد صوفی، هدایت افراد به سوی مرید و مرشد، بخشش گناهان، آگاهی از حقایق، وقوف بر ضمایر افراد، تقویت دین و شرع، رستگاری در آخرت و ادعای مهدویت، از جمله این کاربردهاست که اغلب در مسیر پیشبرد اهداف گوناگون سیاسی، اجتماعی و مذهبی قرار داشت.

ظهور قدرتی ناهمگون با ساختار قدرت خلافت در اوایل سده چهارم قمری، دوره ای با ویژگی های منحصربه فرد را برای تاریخ اسلام رقم زد. سلسله آل بویه شاخه عراق با خصوصیاتی که برای بخش بزرگی از جامعه تحت امرش بیگانه می نمود، با پیگیری سیاست هایی هوشمندانه، و با استفاده از شرایط خاص حاکم بر قلمرو خلافت، توانست برای بیش از یک سده بر دستگاه خلافت مسلّط شود و تأثیر به سزایی بر جنبه های مختلف تمدن اسلامی، ازجمله تشکیلات حکومتی و پیشرفت علوم، به ویژه علوم دینی شیعی برجای گذارد. بازخوانی انتقادی دلایل سیاسی پایداری این سلطه غیرقابل پیش بینی، از دیدگاه جان داناهیو[1] موضوع این پژوهش است. داناهیو علی رغم برشمردن برخی از دلایل مرتبط با ویژگی های ذاتی و سیاست های اعمال شده از سوی آل بویه، بیشتر بر شرایط خاص حاکم بر قلمرو خلافت، مقارن با به قدرت رسیدن آن ها تأکید می کند. در این پژوهش سعی شده است، ضمن مقایسه انتقادی آراء مکتوب داناهیوبا منابع نخستین و رجوع به پژوهش های متأخر، دیدگاه های متفاوتی ارائه شود. در این پژوهش مشخص شده است، تثبیت حکومت آل بویه باوجود ناکامی حکومت هایی همچون زیاریان در سلطه بر خلافت، بیش از هر چیز به خصوصیات ذاتی و سیاست های اعمال شده از سوی آن ها مربوط است. [1] . John J. Donohue.

رؤیا در عملکرد نخبگان فرهنگی دوره تیموری سمیه آقامحمدی[1]، مصطفی گوهری فخرآباد[2]، مهدی مجتهدی[3]، عباس اقدسی[4] چکیده اعتباربخشی به رؤیا و بهره برداری از آن، یکی از موضوعات قابل توجه در دوره تیموری است. این موضوع به رغم اهمیت آن در شناخت روحیه و فرهنگ ایرانیان، کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی رؤیاهای ادعایی نخبگان دوره تیموری (913-771ق) پرداخته است، تا شناخت بیشتری درباره باورها و اندیشه های عامه مردم و نیز حیات فرهنگی ایران در دوره تیموری به دست آورد. نتایج این بررسی نشان داد که در دوره تیموری توسعه هنر و پیدایش و افزایش ابداعات هنری، گاه به رؤیاهایی نسبت داده شده که ریشه در آرزوها، خواسته ها، تمنیات و ضمیر ناخودآگاه نخبگان داشته است. بر این اساس، تصمیم گیری درباره امور مختلف، از جمله پیروی از یک استاد، تألیف کتابی خاص و تأیید مطالب آن، یادگیری و ترویج سبک هنری خاص، آگاهی از صحت و ضعف احادیث و، یا حصول به دانشی خاص، گاه از مجرای رؤیا انجام می شد. واژه های کلیدی: تعبیر رؤیا، حکومت تیموری، نخبگان دوره تیموری. [1] . دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران somaye.aghamohammadi@mail.um.ac.ir [2] . استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی (نویسنده مسئول) gohari-fa@um.ac.ir [3] . استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی mmojtahedi@um.ac.ir [4] . استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی aghdassi@um.ac.ir

Available scholarship does not agree on the exact date of Muslim arrival to America. Early Islam in America could have been a Pre-Columbian presence, while some scholars suggested a Columbian, or even a post-Columbian contact. None of the three views discuss the idea of Muslim minorities among early Muslims to America. (West) Africa was the origin to many free and slave Africans who later made it to America. Given the influence of various Muslim dynasties (e.g. Fatimids and Idrisids in North, and later in other parts of Africa), some questions are raised: were there any religious minorities among early Muslims who came (or were brought) to America; when did early Muslims entered America ? Contact theories were briefly reviewed to show early presence of Islam in America was multi-faceted. I traced the very first moments of Islam in America from among (west) African slaves. Interestingly, some slaves practiced Islam differently. It was suggested that since not much has been left from early Islam in America, in all probability early Muslims were slaves who did not have the power to establish their presence and practice their religion. Religious differences in early Islam in America seemed to be a matter of culture and choice, of which many Muslims might have been unaware. The paper concluded that the current literature on the history of (Shii) Muslim minorities in America focused on immigrants and did not cover periods of slavery. That might indicate why some scholars opined minorities like Shias came during late nineteenth century.