ایوب پروینی

یکی از مهم ترین و اصلی ترین واژگان و مفاهیمی که در قرآن کریم کاربرد فراوان دارد، واژه «امّت» است. این واژه در بیشتر موارد به گروه یا جماعت معنا شده است، بر همین اساس مفهوم امت بیشتر در زمینه وحدت و یکپارچگی مطرح می گردد، به همین دلیل در جوامع اسلامی نیز اغلب امت را به همین معنا، می شناسند، اما تدقیق در مفهوم امت در قرآن، نشان می دهد گرچه مفهوم گروه یا جماعت در بیشتر موارد صدق می کند، اما این تنها مفهوم مورد نظر قرآن نیست، بر همین اساس معانی دیگر همچون زمان، دین، قصد، مدت، آیین، روش و مقتدا نیز مورد نظر قرآن بوده است. بنابراین تطبیق آراء و تفاسیر مختلف در باره کاربردهای متعدد ماده «امم» در قرآن نشان می دهد که در تفسیر معنای امت پایبندی به یک اصل و ریشه واحد وجود ندارد. بر همین مبنا، در پژوهش حاضر تلاش می شود با مفهوم شناسی واژه امت در قرآن و با تکیه بر آراء تفسیری مفسران، مشخص شود افزون بر معنای گروه و جماعت، چه معانی دیگری از امت مورد نظر قرآن بوده است.

تحلیل استنادی، یکی از روش های مهم در ارزیابی عملکرد و موفقیت پژوهش است. هدف تحقیق حاضر استفاده از این روش در بررسی مقاله های منتشرشده در فصلنامه مطالعات تفسیری، است. بر این أساس 28 شماره از این نشریه که حاوی 248 مقاله منتشرشده در سال های 91 تا 97 است، بررسی گردید. همه این مقاله ها تألیفی است و 444 نفر در نگارش آن مشارکت داشته اند؛ میزان مشارکت استادان معارف اسلامی در تألیف مقاله ها 186 نفر در 150 مقاله؛ یعنی 5/60% مقاله ها است. کل استنادها 9799 و میانگین آن برای هر شماره 78/349 و هر مقاله 74/39 استناد است که بیش از 96% آن به کتاب ها اختصاص دارد. بیش از 76% استنادها به منابع عربی است. پراستنادترین کتاب، پس از قرآن کریم، تفسیر المیزان با 222 استناد است، پراستنادترین مجله، نویسنده و مترجم نیز به ترتیب فصلنامه مطالعات تفسیری با 21 استناد، فضل بن حسن طبرسی با 241 استناد و سید محمدباقر موسوی همدانی با 37 ترجمه است. میزان خوداستنادی 48 مورد است که سال 96 با 11 مورد، بیشترین فراوانی را داشته است. تمایل نویسندگان مقاله ها در این فصلنامه، بیشتر به سمت کار گروهی دونفره است. در پژوهش حاضر افزون بر موارد مذکور، تلاش شده تا میزان مشارکت براساس جنسیت، نوع مدرک، میزان مشارکت نویسندگان و محققان نیز مورد مداقه قرار گیرد.