اکرم نجفی پور

نگارش تاریخ هنر بر مبنای معرفی هنرمندان در دوره صفوی، نشانگر آنست که موقعیت هنرمندان کتاب آرای در مقایسه با ادوار پیشین تغییر کرده است. آرنولد هاوزر از جامعه شناسان هنری معتقد است، که تعالی اجتماعی هنرمند هنگامی رخ می دهد که وی به استعداد ذاتی خویش آگاه باشد و از کارگر ماهر(مقلد از استاد) گذر کند. نقاشان در طول تاریخ هنراسلامی همواره به عنوان صنعتگر ماهر هنرنمایی کرده اند، در اینجا مفروض است که در دوره صفوی در هیأت و مقام هنرمند، جلوه گر شده اند. این نوشتار با استناد به نظریات هاوزر، در پی استخراج مؤلفه های مؤثر بر جایگاه هنرمندان نقاش از منابع مکتوب این دوره است تا بر مبنای آن مؤلفه ها به این سوال پاسخ دهدکه آیا نقاشان عصر صفوی از فردی به عنوان صنعتگرماهر به جایگاه هنرمندی دست یافته اند یا خیر؟ این پژوهش با روش تاریخی تحلیلی، در زمره تحقیقات توسعه ای قرار می گیرد که با استناد به منابع تاریخی و کتابخانه ای انجام شده-است. بر اساس نتایج به دست آمده، مواردی که هاوزر در شکل گیری و تغییر وضعیت هنرمند موثر می داند را به طورکلی می توان با جامعه صفوی انطباق داد. هنرمندان دوره صفوی از استعداد و نبوغ ذاتی خویش آگاه بودند و این خودآگاهی، اعتبار، احترام، شهرت و ثروت را برای آنان به ارمغان می آورد.

در زمان سلجوق یان در ت مام ه نره ا، صنایع و ع لوم جه ش چشمگ یری پ دید آمد. انواع متنوعى از سفالینه ها کمى پس از روى کار آمدن سلجوقیان در ایران ظاهر شد. مراکز عمده سفال در ایران، شهر رى و کاشان بود. ویژگى این سفالینه ها استفاده از خمیر سفید بود. در این دوره تمام روشه ای ف نی شناخته شده به کار برده می شد. علاوه بر تکنیک های ساخت بدنه، روش های متنوع و جدید لعاب سازی نیز رواج یافت. لعاب هایی چون: قلیایی، نقاشی زیر لعابی و رو لعابی، مینایی، زراندود و زرین فام. چ نین بنظر می آید که در آن دوره نقاشان و طراحان، استاد سفال ساز را در امر ساخت سفال یاری می کردند. کوشش مستمر سفال سازان ایرانی برای اینکه ب توان ند با چ ینی ه ا و لع اب های ساخت کشور چین برابری ک ن ند موجب بوجود آمدن دو شیوه جدید در ایران گ ردید، اولین اختراع ترکیب خمیر نرم با آمیخته زیادی از دُر کوه ی و دیگری کشف مجدد لع اب قلیایی بود، که برای آخرین بار در مصر باستان بکار می رفت. در اواسط قرن ششم لعاب کارى رنگى بوجود آمد که معمولاً به رنگ فیروزه اى یا آبى تیره بود. سفالینه هاى زرین فام نیز در خلال قرن ششم رواج یافت. نمونه هاى نخستین آن، ریشه در مصر و بین النهرین داشت و در ایران از پیشرفت و تحول کافى برخوردار شد.

این پژوهش به تحلیل سوآرم آرت و توصیف نمونه های اجرا شده آن در قالب هنر تعاملی پرداخته است. چارچوب نظری با استفاده از نقد توصیفی و خصیصه های سوآرم آرت تدوین شده است. هنرِ تعاملی در اواسطِ دهه یِ هفتاد میلادی، همراه با گسترشِ فناوری هایِ کامپیوتری، در عرصه یِ هنرِ معاصر نمایان شد. سوآرم آرت (هنر ازدحامی) که یکی از نمود های هنر تعاملی است در سه دهه بعد، با بکارگیری مکانیسم هوش جمعی به نصب و راه اندازی چیدمان های تعاملی می پردازد. این مطالعه مروری بنیادین بر روی مفاهیم هنر ازدحامی، با مطالعه موردی بر روی چیدمان تعاملی دارد و فرایند بکارگیری مکانیسم هوش جمعی در اجرای تعاملی را بررسی می کند. این نوشتار با هدف معرفی و شناخت سوآرم آرت ، با روش تحلیلی توصیفی، این هنر تعاملی را شرح می دهد که یک پروژه مشترک از همکاری علوم رایانه و هنر دانشگاه کالگاری2 کانادا است. در پایان چگونگی تعامل با کاربر از طریق فن آوری های نظارت تصویری و نحوه شبیه سازی مبتنی بر ازدحام مطالعه می شود.

در زمان سلجوق یان در ت مام ه نره ا، صنایع و علوم جهش چشمگیری پدید آمد. انواع متنوعى از سفالینه ها کمى پس از روى کار آمدن سلجوقیان در ایران ظاهر شد. مراکز عمده سفال در ایران، شهر رى و کاشان بود. ویژگى این سفالینه ها استفاده از خمیر سفید بود. در این دوره تمام روشه ای ف نی شناخته شده به کار برده می شد. علاوه بر تکنیک های ساخت بدنه، روش های متنوع و جدید لعاب سازی نیز رواج یافت. لعاب هایی چون: قلیایی، نقاشی زیر لعابی و رو لعابی، مینایی، زراندود و زرین فام. چ نین بنظر می آید که در آن دوره نقاشان و طراحان، استاد سفال ساز را در امر ساخت سفال یاری می کردند. کوشش مستمر سفال سازان ایرانی برای اینکه ب توان ند با چ ینی ه ا و لع اب های ساخت کشور چین برابری ک ن ند موجب بوجود آمدن دو شیوه جدید در ایران گ ردید، اولین اختراع ترکیب خمیر نرم با آمیخته زیادی از دُر کوه ی و دیگری کشف مجدد لع اب قلیایی بود، که برای آخرین بار در مصر باستان بکار می رفت. در اواسط قرن ششم لعاب کارى رنگى بوجود آمد که معمولاً به رنگ فیروزه اى یا آبى تیره بود. سفالینه هاى زرین فام نیز در خلال قرن ششم رواج یافت. نمونه هاى نخستین آن، ریشه در مصر و بین النهرین داشت و در ایران از پیشرفت و تحول کافى برخوردار شد.

از منابع مکتوب تاریخ هنر در ایران می توان از دو دیباچه نام برد که در فاصله یک دهه در عصر صفوی به رشته تحریر درآمده اند. یکی دیباچه دوست محمد گواشانی بر مرقع بهرام میرزا (952 ه. ق.) و دیگری دیباچه قطب الدین محمد قصه خوان بر مرقع شاه طهماسب (964 ه. ق.) است. نویسندگان بسیاری در عصر صفوی از مطالب این دو دیباچه به صورت مستقیم و غیرمستقیم در نگارش کتب مرتبط با خوشنویسی و نقاشی بهره مند شده اند. کویین، نویسنده کتاب تاریخ نویسی در روزگار شاه عباس، معتقد است مورخان عصر صفوی اصول نگارشی خاصی را در دیباچه نویسی رعایت می کردند. ازجمله ذکر منابع، مدح حامی کتاب و ذکر انگیزه ها و دلایل نگارش اثر و... . این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای باهدف معرفی دو دیباچه ارزشمند از منابع مکتوب هنر ایران، در پی پاسخ گویی به این پرسش است که قصه خوان در نگارش دیباچه مرقع شاه طهماسب تا چه میزان از متن دیباچه دوست محمد تأثیر پذیرفته است و در این راستا سعی دارد تفاوت ها و اشتراکات ساختاری و محتوایی هر دو متن را با ادعای کویین مبتنی بر پیروی مورخان دوره صفوی از الگویی خاص شناسایی کند. تفاوت در شیوه نگارش و عدم اشتراک دیدگاه نویسنده ها در بیان تاریخی از نقاط افتراق این دو متن هستند. دوست محمد، داستان خط و نقاشی را در سیر تاریخی آن بیان کند و قصه خوان در پی خلق یک متن ادبی با محتوای تاریخ هنر است. قطب الدین و دوست محمد از اصولی که کویین از آن ها نام می برد، پیروی می کند؛ البته دیباچه دوست محمد فاقد بعضی از معیارهاست. ازآن جا که مطالب هر یک از دیباچه ها مکمل دیگری است، مقایسه تطبیقی دو متن به رفع ابهاماتی در زمینه تاریخ هنر ایران کمک می کند.