زینب تبریزی

سؤال اصلی این است که چگونه گروه های تکفیری تروریستی نظیر «داعش» و «جبهه النصره» در خدمت منافع و تأمین امنیت اسرائیل عمل می کنند؟ نتیجه مقاله حاضر نشان می دهد که اقدامات گروه های تکفیری تروریستی که در حال حاضر یکی از عوامل مهم بی ثباتی در منطقه تلقی می شوند، عملاً در راستای منافع و تأمین امنیت اسرائیل است. گروه های تکفیری تروریستی نظیر «داعش» یا «دولت اسلامی عراق و شام» و «جبهه النصره» در عراق و سوریه به نحوی عمل می کنند که هدف اسرائیل در منطقه، یعنی تأمین امنیت و منابع راهبردی آن برآورده می شود. اقدامات تکفیری تروریستی این گروه ها زمینه تداوم حضور ایالات متحده در خاورمیانه را فراهم می کند و این به معنای تأمین امنیت اسرائیل خواهد بود؛ زیرا از زمان تشکیل اسرائیل تاکنون جلب حمایت و طرفداری قدرت های بزرگ، یک ستون دائمی راهبرد اسرائیل بوده است و با حضور امریکا در منطقه امکان تحقق این راهبرد تسهیل خواهد شد. دوم اینکه اقدامات گروه های تکفیری تروریستی سبب خواهد شد که کشورهای افراطی و مخالف اسرائیل در لاک دفاعی فرو رفته و مشغول به مقابله با بحران های داخلی گردند. در نتیجه، توانایی آنها در مقابل اسرائیل افول می کند که نتیجه آن تغییر معادلات منطقه قدرت به نفع اسرائیل خواهد بود.

جنبش های اخیر خاورمیانه، علاوه بر تأثیرات متنوع خود، فرصتی مناسب برای سیاست خارجی برخی کشورهای عرب فراهم نموده است تا نقش فعال تری در منطقه ایفا نمایند. تحولات اخیر خاورمیانه و موضع گیری دولت ها در قبال جنبش های اسلامی – مردمی منطقه حاکی از آن است که دولت قطر نقشی خاص را دنبال می نماید. از سوی دیگر مواضع دوگانه این کشور در قبال مسئله فلسطین و هم زمانی آن با نقش مذکور این سؤال را پدید آورده است که علت این مواضع دوگانه چه بوده ؟ اهداف سیاست خارجی این کشور از این دوگانگی رفتار چیست؟ و رابطه آن با نقش قطر در مسئله جنبش های اخیر خاورمیانه چه می باشد؟ این نوشتار تلاش می کند عوامل دخیل در اتخاذ رویکرد دوگانه قطر در مسئله فلسطین پس از بیداری اسلامی و تحولات جهان عرب را بررسی نموده و نشان دهد که قطر به دلیل اقتضائات ساختاری ناشی از ریز دولت بودن این کشور نقشی نیابتی و هماهنگ با عربستان از سوی ایالات متحده را در تحولات اخیر پذیرا بوده است. از سوی دیگر ابعاد این نقش که به مسئله فلسطین و امنیت اسرائیل باز می گردد در تعارض با فرهنگ و باور اجتماعی این کشور بوده و به دوگانگی مواضع در این کشور منجر شده است.

نظریه ی بازدارندگی یکی از نظریات مبتنی بر رئالیسم واقع گرائی در عرصه ی بین الملل است که عمدتاً پس از جنگ جهانی دوم و با تضعیف آرمان گرایی، مورد توجه نظریه پردازان مسائل استراتژیک قرار گرفت. این نظریه در روابط بین الملل به «قدرت» به عنوان مؤلفه ی اصلی تبیین کننده روابط بین- کشورها تأکید می کند و ضمن رد نظرات «ایده آلیستی» بر این باور است که میزان قدرت دولت ها، تأثیر مستقیم بر میزان امنیت ملی آن ها دارد. مقاله اخیر ضمن بررسی و تجزیه و تحلیل بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل با روش مصاحبه با متخصصین و اهل فن در سیاست خارجی و مطالعات نظامی در قالب پرسشنامه ای تلاش داشته تأثیرات منطقه ای بازدارندگی دو کشور در منطقه ای آسیای غربی را مورد ارزیابی قرار دهد. با توجه به دشمنی جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل این نوشتار معتقد است که بازدارندگی دو کشور برعکس نقش بازدارندگی در امنیت سازی در منطقه آسیای غربی، باعث ایجاد ناامنی در ابعاد مختلف امنیتی این منطقه شده است یعنی بازدارندگی دو کشور هرچند توانسته برای دو کشور امنیت ساز باشد اما به طور کل در سطح منطقه باعث ایجاد ناامنی شده است.

مکانیزم روابط جغرافیاو سیاست شرایطی را به وجود می آورد که مدیریت سیاسی فضاهای جغرافیائی را در درون کشور تسهیل کرده و وزن ژئوپولیتیکی همان فضای جغرافیائی- سیاسی را در سطح منطقه یا جهان تبیین می کند. از این رو عدم درک موقعیت جغرافیایی یک مکان و فضای جغرافیایی و مسائل آن از جمله نقاط ضعف و نقاط قوت، هزینه های سنگینی در بر منافع ملی تحمیل خواهد کرد که تاثیرات ان در قدرت ملی کشور و موقعیت کشور در ساختار نظام جهانی آشکار می کند. ایران از جمله کشورهای جنوب غرب آسیاست که با دارا بودن ظرفیتهای ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی می تواند بعنوان تنها ابرقدرت منطقه ابراز وجود نماید. ازاین رو شناخت و بررسی عوامل تسهیل کننده در ارتقاء سطح قدرت ایران به عنوان هدف عملی در راستای اتخاذ سیاستهای صحیح و اصولی جهت نیل به قدرت برتر منطقه ی آسیای جنوب غربی است. پژوهش مزبور با روش توصیفی – تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای ضمن بررسی نقش پیش برنده گی متغیر موقعیت ژئوپولیتیکی که می تواند زمینه ساز تحقق برتری منطقه ای ایران باشد موانع تحقق این امر را مدنظر قرار می دهد.