جعفر میرزایی پرکلی

ایدن چمبرز از نظریه پردازان و نویسندگان برجسته ادبیات کودک و نوجوان است که در نظریه «خواننده درون متن» خود بر اهمیت مطالعه چهارعنصر سبک ، زاویه دید ، طرفداری و شکاف های گویا در نقد آثار این حوزه تأکید می کند. روش نقد چمبرز طی سال های اخیر دریچه تازه ای به سوی نقد آثار ادبیات کودک در ایران گشوده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی داستان «یک مشت گندم» از مجموعه داستان بازی محبت بر اساس روش نقد خود چمبرز شیوه ها و فنون کارآمد وی را در خلق خواننده درون متن نمایان سازد و نظریات او را در این اثر عملاً به بوته آزمایش بگذارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که چمبرز در این داستان با بکارگیری شیوه های پرداخت روایت اصلی در قاب پیش روایت، تقابل نوشتاری، عینیت بخشی کودکانه، تغییر کنترل شده لحن، سطح روایی دوگانه، روایت پردازی ملموس، طرفداری از راه آفرینش راوی دوچهره، شکاف-های صوری، ساختاری و پایان تمثیلی خواننده کودک درون متنی اندیشمند، کنجکاو، منتقد و سرشار از تخیل خلق می کند.

هدف این پژوهش، مطالعه عوامل پیش برنده و بازدارنده ی روایت در تصاویر به صورت ساختاری است. در مطالعات میان رشته ای در حوزه ی روایت شناسی، آثار مصوّر همچون روایت های زبانی قابلیّت روایت پردازی دارند. تصویر با ابزارهای ویژه (رنگ، خطوط، اشکال، ژرف نمایی و غیره) فضایی مناسب ولی متفاوت برای روایت پردازی ایجاد می کند. نلسون گودمن از جمله فیلسوفانی است که آراء وی در زیبایی شناسی به بسط حوزه ی روایت شناسی انجامیده است. گودمن با تکیه بر ویژگی های ساختاری در آثار مصوّر و مطالعه ی عنصر زمان و رابطه ی میان «ترتیب وقوع» و «ترتیب روایت کردن» رویدادها، روایت های تصویری را به چهار گروه عمده تقسیم می کند: 1) «آنی بی زمان»، بازنمایی رویدادی واحد در لحظه ای واحد؛ 2) «زمان دار خطّی»، نمایش سلسله ای از رویدادها در رابطه ای جهت دار؛ 3) «زمان دار تاب خورده»، بازنمایی رویدادهای «دوره ای» با ساختاری «تاب خورده»؛ 4) «غیرزمانی/ضدّزمانی»، بازنمایی رویدادهای «جاودانه» و «نمادین». در نظریه ی او، دو ترتیب یاد شده لزوماً ساختاری روایت محور را تشکیل نمی دهند و گاهی به جای روایت داستان، یک «توصیف»، «مطالعه»، یا «سمفونی» خلق می شود. در این مقاله نخست به تبیین زیبایی شناسی گودمن و ارزیابی جایگاه ارزشمند نظریه ی او در خوانش روایت های تصویری برای نخستین بار در ایران خواهیم پرداخت. نویسندگان مقاله تلاش کرده اند با ارائه ی تحلیل نقاشی های مورد بحث گودمن از یک سو، و سه نقاشی از علی اکبر صادقی و یک نقاشی از محمّد فراهانی از سوی دیگر، عوامل پیش برنده و بازدارنده ی روایت در تصاویر را به صورت ساختاری مورد مطالعه قرار دهند و شیوه ی بکارگیری مفاهیم و دسته بندی های نظریه ی زیبایی شاسی گودمن را مدل سازی کنند.

چکیده در سال های اخیر در ایران، نظریة ایدن چمبرز تحت عنوان «خوانندة درون متن» از طرف محققان حوزة ادبیات کودک بسیار موردتوجه قرار گرفته است. تلاش پژوهش های مربوطه خوانش متفاوت آثار نویسندگان ایرانی این حوزه از ادبیات بر اساس نظریة چمبرز بوده است. چمبرز در روش نقد خود برای شناسایی ویژگی های خوانندة درون متن اثر ادبی بررسی چهار عنصر سبک، زاویة دید، طرفداری و شکاف های گویا را لازم می داند. سؤال عمدة این مقاله این است که آیا ویژگی ها و شیوه-های نظری که چمبرز آن ها را برای خلق خوانندة درون متن ضروری می شمارد در آثار ادبی خود او عملاً نمود پیداکرده اند؟ بررسی داستان «روز بیکاری سیندی» از مجموعه داستان بازی محبت1 نشان می دهد که چمبرز با بهره گیری هوشمندانه از شیوه های مختلف، ازجمله تغییر سبک روایتی-توصیفی به سبک نمایشی-عینی، کلمات متنوع اما روان و صمیمی، آرایه های ادبی کم و قابل فهم، راوی سوم شخص محدود به کانونگری شخصیت اول داستان، طرفداری از طریق تغییر سبک، شکاف های صوری و فرهنگی و شکاف در شخصیت پردازی و ساختار متن خوانندة کودکی فعال و منتقد را در متن خود می سازد و طلب می کند.

جایگاه بنیادین زبان در ادبیات به عنوان عمده ترین وسیله خلق اثر هنری حقیقتی انکارناپذیر است. زبان در آثار ادبی تا آن اندازه متفاوت و دگرگون می گردد که همچون زبانی منحصر به فرد مورد مطالعه قرار می گیرد. در این میان، یکتایی زبان غزلیات حافظ و شعریت منحصر به فرد آنها قرن هاست که خوانندگان را متحیر کرده است. منتقدان ادبی بسیاری کوشیده اند با استفاده از شیوه های مختلفِ نقد این یکتایی را توضیح دهند. در همین راستا، در بخش رویکردهای زبان شناختی باور بر این است که عامل اصلی ”شعرآفرینی“ به طور کلی هنجارگریزی معنایی است. در این پژوهش غزلیات حافظ مورد بررسی قرار گرفت و مصادیق هنجارگریزی های معنایی در آنها مشخص شد. تلاش شد تأثیر و اهمیت هنجارگریزی های به کار رفته در اشعار حافظ و سبک شعری او مورد تحلیل قرار گیرد.داده های به دست آمده مشخص کرد هنجارگریزی های معنایی بیشتر از نوع انسان پنداری و گیاه پنداری هستند. نتیجه گیری دیگر تحقیق تأیید این دیدگاه بود که هنجارگریزی معنایی از نوع تجسم گرایی عامل اصلی ایجاد کلام شاعرانه و رهایی دال ها از قوائد زبان هنجار است.