معصومه وطن پرست

     افسر کرمانى ، مهدی قلى ، ادیب ، شاعر و خوشنویس نیمه ی دوم سده ی 13 ق در 1295 ه . ق در کرمان زاده شد و نزد بزرگان آن جا علوم دینى ، حکمت ، منطق و کلام آموخت . به سبب آوازه ی شعر و ادب خویش به دربار ناصرالدین شاه راه یافت و پس از خواندن قصیده ای در حضور شاه ، از وی لقب «افسر الشعراء» گرفت . افسر، شاعر دربار و مداح ناصرالدین شاه نشد و به کرمان بازگشت و گاه به انتقاد از سلطان نیز پرداخت. او حتى در قصیده ای که در ستایش از ناصرالدین شاه سروده ، از اوضاع نابسامان اجتماعى و تنگدستى مردم انتقاد کرده است. اگرچه افسر را از هواداران سبک بازگشت ادبى و از جمله کسانى دانسته اند که کوشیده است شعر فارسى را از قید سبک هندی رهایى بخشد و به راه پیشینیان بازگرداند؛ امّا در اشعار وی گاه تأثیرات سبک هندی نیز دیده مى شود. مضمون قصاید وی یا وصف طبیعت است و یا ستایش پیامبر (ص ) و اهل بیت و بیش از همه حضرت على(ع) و امام مهدی (عج ) و گاه در آن ها به آیات قرآن ، احادیث و روایات نیز اشاره شده است . برخى از اشعار او نیز رنگ کلامى - عرفانى با دیدگاه وحدت وجودی دارد و در برخى موارد یادآور اشعار ملاهادی سبزواری است. نمونه هایى از خط نسخ ، شکسته و نستعلیق افسر همراه با نثر مسجع وی که به شیوه ی قائم مقام فراهانى است ، در آغاز دیوان آمده است . در این مقاله بر آنیم تا ضمن معرفی افسر کرمانی، جایگاه سبکی او را نشان دهیم.

شرف الدین حسن حکیم شفائی اصفهانی،(956-1037ﮬ ) طبیب، عارف و شاعرپراقتدارعهد صفوی است. وی طبیب مخصوص، ندیم و شاعر مورد احترام شاه عباس اول بود که به خاطر شوخ طبعی، شیرین سخنی، دانش و مجلس آرایی اش از طرف این پادشاه به القاب ملک الشعرا و ممتاز ایران مفتخرشد. وی استاد شاعران عهد خود بویژه صائب تبریزی بوده و درآوردن اصطلاحات طبی بیشتر به خاقانی نظرداشته است: کف به لب آورده مصروعیست پنداری محیط آبنوس اندر برش فاوانیا آساستی شفائی از راه طبابت امرار معاش نمود. دیوان او دربردارنده 12000بیت در قالب 10 قطعه،10ترکیب بند و1ترجیع بند و 47رباعی است ونیز 1060 غزل دراین میان جلوه می کند. در بیشتر غزلهایش مانند خاقانی ردیف آورده است. آنچه اشعارحکیم شفائی را امتیاز خاص بخشیده به کار بردن فراوان لغات و اصطلاحات طبی است که بیشتر در قصاید و غزلیاتش دیده می شود. ابداع مضمون های گوناگون برگرفته ازتخیّل های ظریف و دقیق همراه با صورخیال تازه و غریب در اشعارحکیم شفائی باعث زیبایی و برجستگی شده است. در میان اصطلاحات طبی موجود دردیوان حکیم شفائی55 مورد از ادویه ها و گیاهان دارویی و نیز60 مورد از انواع بیماری ها و 35 مورد اصطلاحات متفرقه طبی آمده است که هرکدام کاربرد ویژه ای داشته اند و با توجه به شغل طبابت حکیم شفائی، وی آشنایی کاملی با این اصطلاحات داشته است. حکیم شفائی با کاربرد فراوان لغات و اصطلاحات طبی توانسته است که با طرز خاص خود از این اصطلاحات تصویرهای برجسته و شگفت انگیزی بیافریند .

شرف الدین حسن حکیم شفائی اصفهانی شاعر،عارف و پزشک مقتدر و توانای قرن ده یازدهم هجری است. زندگی وی همزمان با حکومت پادشاهان صفوی بویژه شاه عباس اول بوده است وی یکی از بنیانگذاران سبک «هندی اصفهانی» یا سبک دوره صفویه است که به روایت صاحب عالم آرا ملقب به ملک الشعرا و ممتاز ایران شد. دیوان او دربردارنده 12000بیت در قالب قصیده، غزل، قطعه، ترکیب بند و رباعی است که 1060 غزل در این میان جلوه می کند.او در غزل پیرو حافظ، سعدی و مولوی است و در این نوع ادبی، بابا فغانی شیرازی را استقبال و نظیره گویی کرده است. اندیشه های عرفانی، علاقه مندی به عرفان و تصوف و نیز تبحر خاص شفائی در علوم صرف ونحو عربی سبب شد که وی دیوان خود را با عبارت های جا افتاده و فصیح عربی به خوبی تزیین نماید. علاقه ومهارت وی در درک و فهم علم عربی شفائی را به سوی گنجینه پر فیض قرآن رهنمون ساخت. چنانکه بسیاری از ابیات دیوانش به شیوه های : اشاره،تلمیح، تضمین،حل، اقتباس، وتمثیل های گوناگون به نام و سخنان پیامبر (ص) و سایر معصومین (ع) و ابیات قرآنی آراسته است. شفائی توانسته است دراشعار خود با عبارت پردازی ها ،استدلال و بیان ما فی الضمیر به خوبی ازآیات قرآنی و قصه ها و روایات دینی بهترین بهره را ببرد. با استناد به شیوه های اثر پذیری؛ نظیر: واژگانی، گزاره ای، گزارشی، الهامی بنیادی، تلمیحی، تأویلی، تصویری؛ نگارندگان در این پژوهش تلاش نمودند تا با بهره گیری از جدولهای آماری، گونه های مختلف تجلی آیات قرآن و برجستگی نام و داستان زندگی پیامبران و معصومین را در دیوان شفائی تحلیل کنند.