حسن محمدیان مصمم

کودکان به عنوان بخشی از جامعه بشری نسل آینده هر کشوری را شکل داده اند و تعامل کودک با محیط پیرامون نیازمند رشد جسمانی و ذهنی اوست. بنابراین توجه به محیطی که باعث رشد ذهنی و جسمانی کودک شود حائز اهمیت است. به منظور بررسی محیط مناسب برای کودکان ابتکار شهر دوستدار کودک موردتوجه قرارگرفته است. هدف کلی این پژوهش ارتقای وضعیت دو شهر از منظر شهر دوستدار کودک و شناسایی شاخص های مناسب شهر دوستدار کودک و مقایسه تطبیقی در دو کلان شهر تهران و اصفهان است. پژوهش حاضر به لحاظ روش ترکیبی و به لحاظ هدف، توسعه ای است و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، بررسی های میدانی و مصاحبه بوده است جامعه آماری کودکان 1 تا 15 سال است که حجم نمونه در دو کلان شهر 380 نمونه تعیین شده است. جهت تجزیه وتحلیل شاخص ها از آزمون یومن ویتنی استفاده شده است. نتایج ارزیابی نشان می دهد در مقایسه دو شهر تهران و اصفهان ازنظر شاخص های موردبررسی (اجتماعی و کالبدی، اقتصادی، زیست محیطی، مدیریت شهری و اوقات فراغت) شهر تهران در متغیر ایمنی و حفاظت با میانگین 09/3 و شهر اصفهان در متغیر مشارکت و شهروندی با میانگین 22/3 دارای سطح مطلوب اند. یافته ها حاکی از آن است که تهران در سایر شاخص ها در مقایسه با اصفهان در وضعیت مناسب تری قرار دارد ولی به طورکلی هر دو شهر ازنظر شاخص های استاندارد فاصله دارند.

طی چند دهه گذشته، سرمایه اجتماعی از جانب بسیاری از پژوهشگران جهان شمال و جنوب مورد توجه شایانی واقع شده و به عنوان یکی از محوری ترین عوامل در نیل به رشد اقتصادی، سطوح بالای نوآوری، کنش جمعی و شکل گیری شبکه های اجتماعی، سلامت و به طور کلی توسعه اجتماعات شناخته می شود. در کلان شهر تهران نیز، با توجه به مسائل و مشکلات اجتماعی متعدد، موضوع ارتقای سرمایه اجتماعی مورد توجه چشمگیر سازمان های رسمی و غیررسمی قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف همسویی با این تحولات بینشی و کمک به آن و با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی و سنجش میزان سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با پایداری اجتماعی در محله اوین می پردازد. در این پژوهش، نمونه گیری در دو سطح کارشناسان و ساکنان محله به صورت غیر احتمالی (اتفاقی و هدفمند) انجام گرفته و داده ها به صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. برای تحلیل داده ها، از مدل AHP با استفاده از نرم افزار Expert Choice و همچنین از آزمون های آماری T-Test تک نمونه ای، آزمون پیرسون و رگرسیون توسط نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میزان سرمایه اجتماعی در محله اوین در سطح متوسطی قرار دارد و رابطه مثبت و معنی داری میان شاخص های سرمایه اجتماعی و پایداری اجتماعی محله وجود دارد.

بیش از نیمی از جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی می کنند. در صد سال اخیر روند روبه افزایش آن سکونتگاه های همجوار شهرها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. نواحی همجوار شهرها عموماً به صورت خودرو توسط مهاجرین و ساکنین کم درآمد شکل می گیرند. نایسر نیز سکونتگاه کوچک مجاور شهر سنندج که کمتر از دو دهه با انفجار جمعیتی شدید مواجه و به شهر سنندج ملحق گردید. تحقیق حاضر به بررسی دگردیسی فضایی ناحیه پیراشهری از دیدگاه سه گروه اجتماع حرفه ای، دانشگاهی، ساکنین نایسر پرداخته است، که دگردیسی فضایی و عوامل اثرگذار بر آن را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیطی و مدیریتی نهادی را مورد تحلیل قرار داده است. یافته های تحقیق نشان می دهد عوامل فقر شهری، مجاورت، دسترسی، عدم نظارت مدیریت شهری بر معاملات زمین و تغییر کاربری اراضی واقع در حریم شهر را بر افزایش جمعیت محدوده مورد مطالعه موثر تشخیص داده اند. مهاجرین وارد شده به نایسر به دلیل شرایط نامتعادل اقتصادی، نایسر را انتخاب نموده اند، انتخابی از سر اجبار و نه اختیار، نایسر با تغییر ویژگی های جمعیتی، تغییر کاربری اراضی به ساخت وسازهای غالب مسکونی به سرعت در حال تغییر بوده است و می توان گفت از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و کالبدی به تدریج ویژگی های شهری را بدست آورده است.

ساختار فضایی هر منطقه، بازتاب برنامه ریزی ها در طی دوره های مختلف میباشد که از ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و نظام توزیع فعالیت متاثر است. عدم توجه به برقراری تعادل بین سه رکن جمعیت، فعالیت و محیط در سازمان فضایی موجب گسیختگی فضای زیست و فعالیت، اتلاف قابلیتهای فضا و هدر رفتن استعدادها، حاشیه یی شدن مناطق و فشار به ظرفیتهای عرصه محدود، تشدید نابرابری های فضایی، نارسایی و توزیع نامناسب خدمات، اختلال در توسعه متوازن و یکپارچه منطقه یی خواهد شد. هدف پژوهش حاضر، بررسی ساختار فضایی استان هرمزگان و ارائه رویکرد مناسب به منظور آرایش منطقی فضا، ایجاد تعادل و هماهنگی در توزیع سه رکن فضا (جمعیت، فعالیت و محیط) است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و با ابزار تجزیه و تحلیل اطلاعات در محیط Arc GIS انجام گرفته است. به منظور شناخت راهبرد مناسب در جهت بهبود وضعیت ساختار فضایی از متخصصین و کارشناسان نظر خواهی شد و با استفاده از مدل SWOT مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان میدهد ساختار فضایی استان هرمزگان متمرکز و تک مرکزی بوده و سلسله مراتب نظام سکونتگاهی بر مبنای جمعیت و فعالیت در استان شکل نگرفته است. در همین راستا، راهبرد مناسب برای بهبود وضعیت و دستیابی به ساختار فضایی مطلوب، توجه به رویکرد آمایشی و راهبرد تثبیت پراکنده است؛ که این راهبرد به تقویت و توسعه مناطق سطح دوم و سطح سوم استان میپردازد.

دانش و تولید آن، به عنوان منبع بنیادین خلق و حفظ اقتصاد، اجتماع و فرهنگی پویا همواره در طول تاریخ اهمیتی فزاینده داشته و موتور توسعه همه جانبه کشورها بوده است، اما در چند دهه گذشته اهمیت توسعه علمی در گفتمان نظریه جدید رشد و توسعه بیش از پیش مطرح شده و دهکده جهانی به سوی نظم جهانی اطلاعات پیش رفته است. براین اساس، در پژوهش حاضر ضمن تشریح ژرف و موشکافانه این روندها و تحولات، ویژگی های مهم تر مقالاتعلمی-پژوهشی در فرایند تولید دانش مشخص می شود و درنهایت میزان توجه به این ویژگی ها و معیارها در مقالاتعلمی-پژوهشی جغرافیای شهری بررسی و تحلیل می شود. روش تحقیق حاکم بر پژوهش کمی-کیفی و توصیفی-تحلیلی است. در روش کیفی از تکنیک دلفی و تحلیل محتوا و در روش کمی از پرسشنامه طیفی و آزمون T تک معیاره و فریدمن استفاده شده و به منظور رتبه بندی معیارها و زیرمعیارها از روش تحلیل چندمتغیره بهره گرفته شده است. براساس نتایج، در جهان فراصنعتی، سرمایه داری دانش نمایان می شود و اجتماعات پیشرفته در تکاپو برای نیل به توسعه ای دانش محور هستند و در این بین شهرها با قرارگرفتن در کانون این روندها و تلاش برای تطابق خود با آن، به دنبال خلق مزیت رقابتی پایدار هستند. علاوه بر این، یافته ها نشان می دهد که از نظر متخصصان، معیارهای «معناداری و خلاقیت»، «پایه های قوی روش شناسی» و «اصول اخلاقی» جایگاه بالاتری نسبت به سایر معیارها در تولید دانش دارند، درحالی که در مقاله های علمی-پژوهشی جغرافیای شهری این معیارها نسبت به سایر معیارها جایگاه پایین تری دارند.

یکی از معضلات پیش روی مدیران و برنامه ریزان شهری در هزاره سوم، گسترش فزاینده اقتصاد غیررسمی می باشد. کلان شهر تهران نیز طی یکی دو دهه اخیر شاهد گسترش شتابان اقتصاد غیررسمی به خصوص دست فروشی در مترو است. بر این اساس پژوهش حاضر با بهره گیری از مطالعات اسنادی، در پی آن است که به مرور نظریه ها و رویکردهای مربوط به پدیده دست فروشی پرداخته و سپس با انجام پیمایش بر اساس مصاحبه نیمه ساخت یافته، نگرش مسافران نسبت به دست فروشی زنان و ویژگی ها و دلایل گسترش آن در واگن های مترو را مورد تحلیل قرار دهد. جامعه آماری را دو گروه از مسافران و دست فروشان زن خط یک مترو تهران تشکیل می دهند و حجم نمونه برای هر گروه، به ترتیب 75 و 82 می باشد. نتایج پژوهش بیانگر آن است مسافران نسبت به فعالیت دست فروشان زن در مترو و همچنین اقلام خریداری شده از آن ها، رضایت نسبتاً بالایی دارند. عمده دست فروشان زن مترو را گروه های سنی جوان، تحصیل کرده، اغلب مهاجر، متأهل و سرپرست خانوار تشکیل می دهند و مهم ترین دلیل انتخاب این فعالیت از طرف آن ها، نداشتن سرمایه کافی و عدم یافتن شغل در بخش رسمی می باشد. واکنش مدیران و مسئولان شهری نسبت به این پدیده معمولاً بر مبنای دیدگاه قانون گرایی و منع و جلوگیری از فعالیت آن ها می باشد. در نهایت به منظور ساماندهی دست فروشان در مترو اقداماتی از قبیل: برنامه ریزی فضایی مؤثر، کارآمد و کاربردی در کل کشور، ارائه تسهیلات خوداشتغالی به دست فروشان، توسعه مکان های ویژه برای دست فروشی، نظارت و کنترل بر کیفیت محصولات دست فروشان، آموزش و توانمندسازی، صدور مجوز فعالیت در مکان های ویژه و اجاره غرفه های مترو به دست فروشان، پیشنهاد گردید.

پیاده راه سازی به عنوان نیرومندترین و اثرگذارترین جنبش طراحی مجدد خیابان، از راهکارهایی است که در دهه های اخیر به منظور کاهش تبعات منفی حضور گسترده خودرو در شهرها و رونق اجتماعی-اقتصادی و محیطی مراکز شهری به کار بسته می شود؛ به گونه ای که بسیاری از مدیران و سیاستگذاران شهرهای کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه با امکانسنجی و اولویّت بندی دقیق و سنجیده فضاها و خیابان های مساعد و سپس کاربست پروژه های پیاده راه سازی و آرام سازی آمد و شد، ضمن کاهش اثرات زیانبار محیط زیستی ناشی از خودرو- محوری، موجبات بازآفرینی اقتصادی، اجتماعی و کالبدی مراکز شهری را نیز فراهم آورده اند. در این راستا، پژوهش حاضر با روش ترکیبی (ارزیابی ویژگی های کالبدی و ادراکات زائران و مردم) و با هدف ارتقاء پیاده مداریدر بافت مرکزی شهر قم، ابتدا به تشریح ادبیات جهانی در مورد پیاده راه سازی، اولویّت بندی پروژه های پیاده و همچنین قابلیّت پیاده روی خیابان پرداخته و سپس از طریق، کسب نظرات مردمی و زائران بر اساس پیمایش میدانی، تحلیل داده های ثانویه و همچنین نظرات متخصصان به اولویّت بندی پیاده راه سازی مسیرهای اطراف حرم مطهر پرداخته است. انتخاب معیارها بر مبنای روش دلفی بوده و نظرات متخصصان بر اساس مدل تصمیم گیری چند معیاره (AHP) اعمال شده است. نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است که خیابان ارم به دلیل نقش مهم در پیوند دو عنصر اصلی مذهبی (حرم مطهر) و تجاری (بازار) و وجودفعالیت ها و کاربری های مختلف و متنوع، دسترسی به پارکینگ، طول و عرض مناسب، سرزندگی و حضور گسترده افراد پیاده و زائران، شیب مناسب، بهترین فضا جهت ایجاد پیاده راه می باشد.

حمل ونقل پایدار درون شهری در واقع تحرک روان وسایل نقلیه٬ مردم و کالاهاست که ضمن برآوردن آسان نیازهای دسترسی و جابجایی به پایداری محیط و عدالت درون و بین نسلی نیز توجه دارد. پژوهش حاضر با انتخاب محله تجریش (با دسترسی بیشتر به حمل ونقل عمومی و فعالیت ها و کاربری های متنوع) و محله ولنجک (با تسهیلات اندک شبکه حمل و نقل عمومی و توپوگرافی خاص) بر آن است تا با مطالعه ای تطبیقی، به سنجش میزان پایداری حمل و نقل درون شهری در این دو محله بپردازد. این پژوهش که بر اساس روش توصیفی – تحلیلی است در گام نخست، اقدام به تدوین و توسعه شاخص ها و زیر شاخص های حمل و نقل پایدار درون شهری در رخساره های اقتصادی، اجتماعی و محیطی نموده است. برای سنجش شاخص های پژوهش از نظر کارشناسان و ساکنان محلات استفاده شده است. مدل AHP جهت تحلیل نظرات کارشناسان و برای مطالعه میدانی از پرسشنامه بهره گرفته شده است. در نهایت، جهت تحلیل آن از آزمون های آماری آنالیز واریانس یکطرفه و جهت بررسی تطبیقی این شاخص ها در محلات از آزمون T-Test دو نمونه ای مستقل استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخص ها در محلات نشان می دهد که در محله ولنجک شاخص محیطی حمل و نقل از وضعیت مطلوب تری و شاخص اجتماعی شرایط نامناسبی دارد. این در حالی است که میزان پایداری اجتماعی- اقتصادی حمل و نقل در محله تجریش بالاتر بوده ولیکن از لحاظ محیط زیستی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.

هدف: تجلّی فضایی افزایش جمعیت سیاره خاکی به تبع صنعتی شدن، بهبود استانداردهای زندگی و کاهش بیماری های همه گیر طی سده گذشته، گسترش کالبدی- فضایی سکونت گاه های شهری و روستایی بوده است. روش: بر این اساس، پژوهش حاضر، با بهره گیری از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و استفاده از روش های کتاب خانه ای و میدانی برای گردآوری اطلاعات، بر آن است تا ضمن تحلیل الگوی گسترش فضایی روستاهای آخوند محلّه و سلیمان آباد به ترتیب، طی سال های 92-1389 و 92-1386 بر مبنای الگوی پراکنده رویی روستایی به بررسی مزایای احتمالی کار بست راهبردهای رشد هوشمند به عنوان رهیافت بدیل پایدار در گسترش کالبدی- فضایی سکونت گاه های روستایی بپردازد. جامعه آماری مورد بررسی، خانوارهای ساکن دو روستای سلیمان آباد و آخوند محلّه است که در سال 1390 دارای 894 خانوار بوده است. حجم نمونه مورد مطالعه نیز 286 خانوار است. شاخص هایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است؛ شامل: نیروها و عوامل اقتصادی (اشتغال و سرمایه گذاری)، اجتماعی (جمعیت و مهاجرت) و فرهنگی (جدایی گزینی و تملک اتومبیل) است. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان می دهد که تحولات جمعیتی و ورود مهاجران که با خود سرمایه به همراه آورده اند و تغییر ساختار اشتغال و نوع سرمایه-گذاری های ساکنان و تملک بیشتر اتومبیل شخصی از جمله عوامل مؤثر در پدیده رشد پراکنده هستند. هدایت رشد به درون بافت، تقویت پیوندهای روستایی- شهری و تقویت خدمات و امکانات روستایی، اولویت بندی اصلی رشد هوشمند در سکونت گاه های روستایی مورد مطالعه است. محدودیت ها: محدودیت اصلی که حاکم بر این پژوهش، دسترسی نداشتن به داده ها و نبود پژوهش های مرتبط در ارتباط با سکونت گاه های روستایی بود. راهکارهای علمی: جلوگیری از رشد بیرونی با هدایت رشد به درون بافت، افزایش خدمات و مراکز تأمین نیازهای اصلی روستاییان جهت کاهش رفت و-آمد، تقویت پیوند روستا- شهری جهت تأمین نیازهای دو طرفه و نه صرف شکل گیری جریان یک طرفه، تهیه استراتژی های توسعه اقتصاد زراعی که بر چشم انداز سنتی روستا تکیه می کند، احیای محلّه های قدیمی با تکیه بر ویژگی های فرهنگی و کالبدی برگرفته از محل به منظور تقویت حس تعلق مکانی. اصالت و روش: انجام نشدن کار پژوهشی در حوزه رشد هوشمند روستایی از نوآوری های این مقاله است. به جرأت می توان گفت این پژوهش در این حوزه، جزو اولین پژوهش ها است.

تاب آوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است. طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آن ها در برابر بحران هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تاب آور نمودن جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی تاب آوری محله های مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. جهت سنجش میزان آسیب پذیری بخش مرکزی از لحاظ کالبدی از نظر 14 کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحلیل گویای آسیب پذیری بالای کالبد بخش مرکزی شهر زنجان است؛ به طوری که حدود 69 درصد بناها در رده آسیب پذیری زیاد و 10 درصد در رده آسیب پذیری خیلی زیاد قرار گرفته اند. همچنین جهت سنجش سایر ابعاد تاب آوری در بعد مدیریت – نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی از نظر ساکنان این بخش استفاده شده است. ابتدا به صورت نمونه گیری تصادفی سه محله انتخاب و بر اساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص گردید و میان ساکنان محلات هدف توزیع شد. جهت تحلیل سؤالات پژوهش، آزمون های پیرسون و رگرسیون بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان می دهد که میزان تاب آوری در بخش مرکزی شهر زنجان از نظر این سه بعد مطلوب ناست. همچنین بعد اجتماعی با بیشترین تاثیر می تواند سبب افزایش تاب آوری و کمترین تاثیر در بعد محیطی با کاهش آسیب پذیری در تمامی محلات مورد پژوهش است.

مسکن به عنوان یک کالای ناهمگن، بادوام، غیرمنقول، سرمایه ای، مصرفی و دارای پیامدهای جانبی، بخش قابل توجهی از بودجه خانوارها، هزینه ها و سرمایه گذاری ثابت ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و نقش زیادی در اشتغال و ارزش افزوده کشورها دارد. در این میان یکی از موارد بسیار مهم و قابل تأکید در امر مسکن، پیش بینی قیمت و عوامل مؤثر بر قیمت این کالا است. هدف از این مقاله پیش بینی قیمت مسکن و عوامل مؤثر بر قیمت آن با کمک تابع هدانیک قیمت است. در این راستا پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات میدانی، عوامل مؤثر بر قیمت مسکن در منطقه دو شهر سنندج (جامعه آماری پژوهش) و تعداد 174 نفر به عنوان نمونه تصادفی انتخاب شدند و با استفاده از تابع هدانیک قیمت، متغیر مستقل و متغیرهای وابسته مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که عوامل فیزیکی مسکن در منطقه دو شهر سنندج تأثیر بیشتری نسبت به عوامل دسترسی در قیمت مسکن در این منطقه دارند. همچنین، در میان ویژگی های فیزیکی، بیشترین تأثیر به ترتیب مربوط به مساحت زمین، مساحت زیربنا، نوع مصالح به کار رفته و خدمات گاز شهری می باشد