حسین پندار

درک بینش روشنفکری تقی زاده همان قدر دچار کج فهمی است که درک شخصیت سیاسی او؛ با این تفاوت که تقی زاده خود، در ایجاد این کج فهمی بیش از هر کس دیگر نقش داشت. چرا که ایراد جمله «ایرانی باید ظاهراً و باطناً، جسماً و روحاً فرنگی مآب شود و بس» دیگران را به این بینش کشانید که وی با درک سطحی از مدرنیته، فاقد وجاهت روشنفکری بوده و به انداز ه ی یک فرنگی مآب نزول کرده است؛ در حالیکه بررسی مطالب و نوشته های وی، خلاف این مسئله را اثبات می کند . به لحاظ شخصیت سیاسی - که شخصیت روشنفکری اش بر آن سایه انداخته بود - نزدیکی به قدرت و دست یازیدن به هر اقدام منفعت طلبانه، که لازمه مقام سیاستمداری است، حتی به قیمت امضای تمدید قرار داد 1933، وی را به یکی از منفورترین سیاستمداران عصر پهلوی مبدل کرد .

اروپا از دوران ناپلئون کتابی جامع در تاریخ اروپای لیبرال (نه تاریخ لیبرال اروپا)، به قلم دیوید تامسن، فیلسوف سیاسیِ لیبرال مشربِ انگلیسی است که به رغم پافشاری اش در موضع لیبرالیستی در تبیین، نقد، و بررسی کلیت یک پارچه ای از اروپا که میراث تاریخی اش را از عوامل یگانه آفرین و وحدت زا می گیرد. اما غفلت از نکته ای قابل اعتنا نگرش تاریخی تامسن در تاریخ اروپا را با چالش مواجه می کند و آن عدم تدقیق بر آن دسته از عوامل تاریخی در قرون جدید است که تفکر یک پارچه گرای تامسن از اروپای معاصر را مخدوش می کند. به نظر تامسن، درک تاریخ «مدرن اروپا» فقط با پژوهش در نیروهای فراگیر امکان پذیر است که طی زمان بر شکل گیری آن از بریتانیا تا بالکان اثرگذار بوده اند. بدین سبب، وی بر مجموع عواملی کلی نظیر رشد جمعیت، صنعتی شدن، توسعۀ ماورای بحار، دموکراسی، سوسیالیسم، ناسیونالیسم، و روابط میان جنگ و انقلاب تأکید می گذارد. تامسن این عوامل را نه کشور به کشور، بلکه مرحله به مرحله در روح کلیت اروپا تا شکل گیری تمدن و فرهنگ آن طی دو قرن اخیر بررسی می کند. در حالی که با تدقیق در عبارت فوق مشخص است که تامسن مجموعۀ عواملی که زمینه را برای وارد شدن به اروپای مدرن فراهم کرده، نادیده گرفته است.