عبدالجبار رحمان اف

در میان داستان های خمسه­ی نظامی، ماجرای عشق خسرو پرویز، پادشاه ساسانی به شیرین برادر زاده­ی بانوی ارمن، به سبب رنگ ملی و برخورداری اززمینه های افسانه ای و غنایی از زیبایی و اهمیت خاصی برخوردار است. امیرخسرو دهلوی دومین منظومه­ی خمسه­ی خویش را به این داستان اختصاص داده است. او با آنکه سوژه و سیر اصلی داستان را مطابق روایت نظامی سروده است اما تغییراتی نیز در جریان داستان ایجاد کرده است. ضرورت و اهمیت این پژوهش از آن جهت است که برتری و توانایی­های زبانی، انتخاب واژگان و صور خیال نظامی در خمسه سبب شده است تا دیگر جنبه های داستانی، افسانه­ای و تاریخـی نادیده گرفتـه شود. لذا در پژوهش حاضر با شیـوه­ی توصیفی- تحلیـلی وتاریخی داستان غنایی خسرو و شیرین بر اساس قدیم ترین منابع معتبر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت و در نهایت این نتیجه به دست آمد که: امیرخسرو، بیش از نظامی، به الگوی تاریخی پایبند بوده است. او هر چند به اعتراف خود هرگز نتوانست به پای نظامی برسد، اما توانسته است، با روی آوردن به الگوی تاریخی و تغییراتی جزئی اما هنرمندانه در بخش­های افسانه­ای و تاریخی، از بین دیگر نظیره پردازان این اثر غنایی بزرگ تاحدّی نوآور باشد.

  «شاه نامه» شاه کار ادبی، تاریخی و ملّی است؛ از این رو تأثیرات آن بر فرهنگ و ادب ما غیر قابل انکار است. بی شک «شاه نامه» یکی از مهم ترین آثاری است که در طول هزار سال تاریخ پر فراز و نشیب ایران در جهت حفظ میراث پرافتخار نیاکانمان و شناخت و اعتلای هویت های ملّی، فرهنگی و زبانی ما بیش ترین تأثیر را به جا گذاشته است. راز ماندگاری و تأثیر گذاری آن یکی این است که فردوسی داستان ها و روایت های کهن ملّی را پایه کار خود قرار داده است و دیگر اینکه این داستان ها را در زیباترین صورت هنری و ادبی ارائه کرده است. ازاین رو شاه نامه پژوهی در متن مطالعات ملّی قرار دارد. در این مقاله کوشش شده است تا نخست با معلوم کردن منبع و یا منابع و مآخذ فردوسی در سرودن «شاه نامه»، پیوند جنبه های هنری و ادبی «شاه نامه» را با سرچشمه هایش دریابیم؛ سپس میزان امانت داری و وفاداری فردوسی به منبع یا منابع مورد استفاده اش و در عین حال خلاقیت هنری و ادبی او را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم.