حسین روستایی

یرتبط الأسلوب بالنظام اللغوی. والمنهج الإحصائی أحد المناهج اللغویه فی التحلیل الأسلوبی. قد استحسن کثیر من الباحثین دخول الدراسه الإحصائیه فی علم الأسلوب. من هذه الأسالیب الإحصائیه تلک التی اقترحها لأوّل مرّه الباحث الألمانی بوزیمان فعرفت باسمه. هذه المعادله تدرس عدد الأفعال والصفات التی یستفید الکاتب أو الشاعر فی إبداعه الأدبی. والعدد الذی یحصل من نسبه الأفعال إلى الصفات یشیر إلى انفعالیه الأدیب أو علمیته. فإنّ ارتفاع هذه النسبه یدلّ على انفعالیته کما أن انخفاضها یدلّ على علمیته. تستهدف هذه المقاله دراسه المراثی الحسینیه فی شعر الشاعرین الصنوبری والشریف الرضی على أساس معادله بوزیمان دراسه أسلوبیه إحصائیه. ودراسه الأس لوب على أساس هذه الطریقه هی دراسه کمیه ولیست کیفیه، وأسلوب الشاعرین على أساس هذه المعادله أدبی والدرجه الانفعالیه تختلف فی مراثیهما. أهمّ النتائج التی انتهى إلیها البحث تدلّ على أنّ مراثی الصنوبری الحسینیه أکثر انفعالاً بالنسبه لمراثی الشریف الرضی الحسینه، لأنّ العاطفه لها دور هامّ فی ارتفاع نسبه الفعل إلى الصفه. یعتبر الحزن والفرح والغضب و ... من العواطف والأحاسیس. یوجد الحزن وذکر المصائب الوارده على الإمام 7 وإظهار الغضب على أعدائه فی مراثی الصنوبری الحسینیه أکثر نسبیاً من مراثی الشریف الرضی الحسینیه ویلعب التکرار والصور الخیالیه خاصّه الجناس دوراً مهما فی کونه أقرب إلى الانفعال. وأمّا المسأله الهامّه التی أدّت إلى أنّ مراثی الشریف الرضی الحسینیه تکون أقلّ أدبیه بالنسبه إلى ما نجده عند الصنوبری من هذا اللون الشعری فهی تعدّد الکلمات وتنوّعها عند الشریف الرضی الذی دفعه إلى الفکر العمیق وتنقیح الأفکار، وهذه الموضوعات المذکوره ترجع إلى الصیاغه. ومن المؤثرات التی ترجع إلى المضمون هی (العمر)، وهو یؤثّر على ارتفاع ن ف ص، عند الشاعرین.

تقصد هذه المقالة دراسة مضامین الرثاء الحسینی فی ملحمة «عید الغدیر» للشاعر المسیحی بولس سلامة بدءً بمقدمة فی أدب الطفّ، ومن ثمّ تتحدّث المقالة عن حیاة الشاعر القاسیة وآثاره، خاصة ملحمته الإسلامیة الکبرى التی نال بها الشاعر شهرة مدویة فی عالم الأدب؛ کما تشیر إلى شخصیته التی دفعته إلى التصدی لها، العمل الذی یمثّل غنى روحه التی تسامت عن روحیة معلبة؛ بعد أن أبدى رغبته فی نظم الشعر فی أهل البیت (ع)، خاصة الإمامین علی والحسین (ع)، و تغنّى بأمجادهم. فلم یکن باستطاعة الشاعر أن یسرد التاریخ من دون أن یبدی موقفه من هؤلاء الأطهار وهو یراهم کنموذج مثالی یحتذى؛ وهذه الدعوة من جانب شاعر مسیحی إلى التمثّل بالإمامین (ع) تستوقفنا أکثر حینما نعلم أنّه نظم ملحمته فی العام نفسه الذی احتلت فیه فلسطین. وهو بذلک یعتقد أنّ الأمّة العربیة فی ذلک الزمن لأحوج ماتکون إلى التمثّل بأبطالها الغابرین. هذا و قد تجلّى انجذاب الشاعر بشکل خاصّ عند الحدیث عن واقعة الطفّ، بحیث نجده یبکی لیلة نظم مصـرع الحسین (ع) فیسطر بقلمه ما یبکی الآخرین. وهکذا فإنّه ومن خلال إظهار أحاسیسه ومشاعره المرهفة یخرج فی أحیان کثیرة على التقلید المعروف فی الملحمة کنوع من الشعر اللاشخصی وذلک خروج لاتعیب منه ملحمته، بل نراها تنال إعجاب النقّاد واستحسانهم. وأخیراً تنتقل المقالة إلى تعداد مضامین رثاء الإمام الحسین (ع) فی ملحمة سلامة، من ذکر فضائله (ع) وبیان عظمة مصیبته وغیرهما ممّا ورد فیها.

بررسی مقوله "کثرت تکرار" ومثالهایی که برای آن دربلاغت فارسی وعربی آورده شده واز دیرباز جزعیوب فصاحت کلام شمرده می شود، نشان میدهد که این مبحث بلاغی، از مقولاتیست که پرداختن بدان در کتب بلاغی بانوعی وسردرگمی همراه بوده است؛ مثالهایی که در این باب دیده میشود مثالهایی است که نه تنها غیرفصیح نیست بلکه در مرتبه ای بالاتر خود مشتمل بر آرایه ای ادبی است. نکته ای که در ذکر این مثالها قابل ملاحظه اینست که برخی آن را ذیل عیوب فصاحت کلام شمرده، و برخی دیگر بعنوان مثالی برای آرایه های دانش بدیع، ازآن یاد کرده اند. این نکته هم دربلاغت فارسی و هم عربی مشهود بوده وبنظر میرسد ازجمله مسائلی باشدکه پیشینیان در طرح نمودن آن یا حداقل ذکر نمونه های متعددی از آن خطا کرده ومعاصران هم که تردید دردیدگاه پیشینیان را روانداشته، تکرارش کردند. تأملی بر نمونه هایی چند از این مقوله در کتب بلاغی مختلف، باکاوشی در میان دیدگاه علمای بلاغی موید این موضوع است. پژوهش حاضر ضمن بررسی آرای گوناگون ادب پژوهان، به تحلیل جایگاه مقوله تکرار دربلاغت فارسی وعربی می پردازد