محمدعلی شکری نیا

این پژوهش، با روش تحلیلی استنباطی به تبیین دیدگاه قرآن کریم در خصوص بنیادها، هدفها و روشهای تربیتی ارتباط انسان با طبیعت پرداخته است. تداوم حیات فردی و پرورش قوای حسی در ارتباط با تربیت جسمانی، شناخت عالم آفاقی و تبیین امور معنوی و انتزاعی در ارتباط با تربیت عقلانی، ایجاد و تقویت باور به توحید، نبوت و معاد در زمینه تربیت اعتقادی، تقویت عزت نفس، تلطیف روح، مبارزه با هواپرستی مربوط به تربیت اخلاقی، تقویت مناسبات اجتماعی، تحقق عدالت اجتماعی، قوام و تعالی حیات اجتماعی در ارتباط با تربیت اجتماعی، هدفهای مشخص شده در این پژوهش است؛ هم چنین چهار روش کلی تجربه حسی، گردشگری، کار و کسب و مطالعه بعد طولی طبیعت برای تحقق هدفهای تربیتی از آیات قرآن کریم استنباط و معرفی شده است. نتیجه پژوهش بیان می کند که از دیدگاه قرآن کریم، طبیعت در ارتباط با مراتب بالای هستی، ارزش و اهمیت دارد و نردبان ترقی و تعالی انسان برای رسیدن به کمال و سعادت دنیوی و اخروی او خواهد بود.

مقالة حاضر با روش «توصیفی تحلیلی»، به شرح و بیان مسائل اساسی معرفت شناسی در فلسفة مشاء و نیز استنباط و استخراج دلالت های تربیتی آنها پرداخته است. معرفت شناسی فلسفة مشاء نظامی منسجم و منظم است که با دو قوس صعودی و نزولی، مباحث علم النفس و فرشته شناسی را به هم گره زده و تبیین های به هم پیوسته و عقلانی را در مسائل گوناگون، از قبیل چیستی، اقسام، مراتب و منابع معرفت بیان داشته است. این تبیین ها مبانی لازم را برای استنباط و استخراج دلالت هایی در زمینة تعلیم و تربیت فراهم آورده اند که بر اساس آن، می توان اتصال به عقل فعّال را یکی از اهداف مهم تربیتی قلمداد کرد. دست یابی به این هدف، اهداف واسطه ای و طولی دیگری از قبیل پرورش حواس ظاهری و باطنی و پرورش قوای عقلانی را خاطر نشان می سازد. همچنین در پرتو مبانی و اهداف یاد شده، می توان به دلالت هایی در زمینة اصول و روش ها و برنامة درسی دست یافت. این دلالت ها به لحاظ اینکه دارای خاستگاهی با رویکرد دینی و اسلامی است، می تواند در ترسیم برنامة تربیت دینی حائز اهمیت باشد.

نظام فلسفی و اعتقادی اسلام از ظرفیت کافی برای خلق و تدوین نظریه های تربیتی و برنامه درسی برخوردار است، لذا ضروری است تأملات و تبیین های روش شناختی متناسب با نظام فلسفی و اعتقادی اسلام، برای نظریه پردازی در حوزه برنامه درسی با رویکرد اسلامی انجام شود. پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی، تحلیلی و استنباطی، اقتضائات و الزامات نظری و بنیادین این امر را معرفی و تبیین نماید. از این رو پس از بررسی مفهوم برنامه درسی و جایگاه مبانی فلسفی در نظریه پردازی های این حوزه، به ظرفیت شناسی نظام اسلامی و تبیین مفروضات روش شناختی آن برای تولید نظریه ی برنامه درسی پرداخته شده است و در نهایت الزامات و اقتضائات اساسی برای دستیابی به برنامه درسی با رویکرد اسلامی معرفی گردیده است. تعیین ماهیت بنیادین و رویکرد اساسی برنامه درسی بر اساس مبانی فلسفی و شبکه مفهومی برخاسته از دو منبع عقل و وحی و لحاظ نمودن سه نظام فاعلی، داخلی و غایی در نظریه پردازی برنامه درسی از جمله این الزامات و اقتضائات می باشد.