محمود علائی طالقانی

گسل کرند به طول 45 کیلومتر و با ساز و کار رو رانده از مهمترین ساختارهای ریخت زمین ساختی بخش شمال غرب زاگرس چین خورده در اطراف سر پل ذهاب است. قرار گرفتن شماری از زمین لرزه های سده بیستم در امتداد این گسل نشان دهنده ی فعال بودن آن در حال حاضر است. مهمترین کارکرد گسل کرند جابجایی لایه های آهکی- دولومیتی زاگرس در محدوده ی ناودیس ریجاب از شمال شرق به جنوب غرب، کج کردن ساختمان ناودیس ریجاب به طرف جنوب غرب و وقوع گسیختگی در کمر یال جنوب غربی ناودیس ریجاب بوده است. وقوع گسیختگی طیّ فرایند تنش خمشی صورت گرفته و در نتیجه متعاقب آن قطعات حاصل از شکستگی دچار جابجایی چرخشی نیز شده اند. این رویداد باعث شکل گیری یک سری گسل های طولی و عرضی شده است که ساختمان آهکی- دولومیتی ناودیس ریجاب را در جهات مختلف بریده اند. نتایج حاصل از بررسی این تحقیق که به دو روش تطبیقی و میدانی یعنی با تطبیق و تفسیر نقشه های توپوگرافی با هیدروگرافی و خط واره ها، ترسیم و تفسیر مقاطع زمین شناسی، تفسیر عکس های هوایی و ماهواره ای و همچنین مشاهدات محلی صورت گرفته است، نشان داده است که تحول ناودیس ریجاب در این سامانه ی گسلی نه تنها موجب ارتفاع یافتگی آن به شکل یک قلعه طبیعی شده است بلکه زمینه ساز شکل گیری تقریباً تمام عوارض دیدنی آن مانند تندآب ها، آبشارها، تنگ ها و دره های عمیق نیز بوده است. ناودیس ریجاب به خاطر داشتن این مناظر به صورت یک کانون مهم گردشگری در استان کرمانشاه درآمده است.

دره ریجاب واقع در 180 کیلومتری غرب کرمانشاه به علت برخورداری از عوارض دیدنی متنوع و آثار تاریخی متعدد، از کانون های مهم گردشگری استان کرمانشاه محسوب می شود. با این حال،نتایج یک بررسی میدانی با حجم نمونه 157 نفرگردشگر نشان داده است اکثر گردشگران از همه جاذبه های دیدنی در این دره با اطلاع نیستند؛ به طوری که 2/31 درصد گردشگران از وجود دره اژد ها در ریجاب آگاهی نداشته اند، 8/26 درصد نیز با آنکه بارها از کنار دره اژد ها عبور کرده بودند ولی به علت بی اطلاعی از زیبایی های اکوتوریستی این دره هرگز رغبت به بازدید از آن را نداشته اند. 6/44 درصد گردشگران حتی نام آبشار پیران را نشنیده بودند، در حالی که آبشار پیران با ارتفاع نزدیک به 300 متر از پدیده های زیبا و دیدنی دره ریجاب است. همچنین، از میان گردشگران تنها 6/24 درصد از وجود آثار تاریخی دوره ساسانی در دره ریجاب با اطلاع بوده اند. 6/58 درصد آنها نیز نمی دانسته اند که در ریجاب غار ی به نام غار رطیلان وجود دارد. با این داده ها باید پذیرفت که تقریبا همه گردشگران از نحوه شکل گیری این پدیده ها آگاهی نداشته باشند. این درحالی است که موضوع توسعه گردشگری در یک منطقه بالقوه مانند منطقه مورد مطالعه، ضرورت شناخت استعدادهای گردشگری آن منطقه از سوی گردشگران را می طلبد. ارائه این نوشته در راستای تحقق این هدف صورت گرفته است. بر این اساس، در این مقاله ضمن تشریح و تبیین مهمترین پدیده های دیدنی در ریجاب، شامل آبشارها و تندآب ها، غارها و اشکال کارست، در ه ها و تنگ ها، چشم اندازها و آثار تاریخی با دو روش کتابخانه ای و میدانی، قابلیت های گردشگری منطقه مورد مطالعه با مدل SWOT نیز ارزیابی شده است.

جابجایی توده ای مواد از قبیل لغزش از جمله فرآیندهای دامنه ای مشکل آفرین در حوضه ی جوانرود واقع در شمال غرب زاگرس چین خورده است. زیرا این پدیده تخریب اراضی جنگلی، زمین های کشاورزی و مراتع این منطقه را به همراه داشته و برای تردد جاده ای نیز یک تهدید به شمار می رود. از این رو شناسایی پهنه های حساس به زمین لغزش برای ساکنین منطقه حائز اهمیت است. مطالعه ی حاضر در این راستا صورت گرفته است و جهت نیل به این هدف نیز از روش آماری دو متغیره تراکم سطح استفاده شده است. برای این منطور ابتدا لایه ی پراکنش 31 نقطه ی لغزشی به وقوع پیوسته درسطح حوضه به عنوان متغیر وابسته و 8 لایه تاثیرگذار بر وقوع لغزش مانند لیتولوژی، شیب، فاصله از جاده، فاصله از زهکش، فاصله از سکونتگاه، جهت گیری دامنه، شکل دامنه (مورفولوژی) و کاربری اراضی به عنوان متغیرهای مستقل تهیه گردیدند. سپس از طریق هم پوشانی و قطع یک به یک نقشه های عامل با نقشه پراکنش لغزش به طور مستقل و جداگانه، تراکم سطح لغزش در هر رده یا طبقه از عوامل فوق محاسبه گردید. آنگاه از ترکیب و تلفیق مقادیر وزنی تمام لایه ها با فرض وجود یک حداقل همبستگی بین هر متغیر با متغیر دیگر، نقشه ی پهنه بندی پتانسیل لغزش در 4 سطح: پهنه با خطر خیلی زیاد، پهنه با خطر زیاد، پهنه با خطر متوسط و پهنه با خطر کم به دست آمد. نتایج نشان داده است که از نظر لیتولوژی، رخداد بیشترین مقدار لغزش بر روی دو واحد گورپی و رادیولاریت بوده است. از لحاظ شیب، طبقه ی شیب 6-18 درصد، از نظر جهت گیری دامنه، دامنه های رو به شمال شرق و از نظر شکل دامنه و کاربری اراضی نیز، اراضی تپه ماهوری با دامنه های محدب و منظم و پوشیده از جنگل بلوط تخریب شده بیشترین مقدار تراکم لغزش را به خود اختصاص داده اند. اما مهمترین نتیجه، تبعیت بیشترین تراکم نقاط لغزشی تا شعاع 200 متری از جاده و بستر زهکش ها بوده است. بر اساس این نتایج حدود 65 درصد از اراضی حوضه جوانرود دارای پتانسیل لغزش با خطر زیاد و خیلی زیاد است.