مهسا فردحسینی

این پژوهش، به منظور بررسی روابط کتابشناختی در مارک و همخوانی آن با الگوی مفهومی ملزومات کارکردی (فر- بر) انجام شده است . پیشینه های کتابشناختی از روابط متنوعی برخوردارند که نشان دادن آنها در مارک با محدودیت های بسیاری همراه است. حال آنکه از طریق همین روابط است که می توان آثار و نوشته های مرتبط با یک اثر خاص را کنار هم آورد و زمانی که در فهرست جستجو می کنیم، این آثار را در نتایج جستجو در یک مجموعه و در ارتباط با یکدیگر در دسترس قرار دهیم. با استفاده از الگوی مفهومی فر- بر با تأکید بر موجودیت ها و روابط بین آنها، کارکردهای فهرست به مراتب بالا می رود و فهرست ها به اهداف اصلی خود نزدیک می شوند. هدف این پژوهش، تبیین روابط حاکم بر موجودیت های کتابشناختی (اثر، بیان، نمود، و مورد) پیشینه های کتابشناختی فارسی مبتنی بر مارک ایران با استفاده از الگوی مفهومی اف.آر.بی.آر. (فر- بر) تعیین شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل محتوا با رویکرد توصیفی بوده است. در این پژوهش، برای گردآوری اطلاعات از فهرست پیوسته (اپک)2 کتابخانه ملی ایران استفاده شده است و تمامی پیشینه های جامعه پژوهش با معیارهای بیان شده در گزارش نهایی ایفلا، در خصوص روابط کتابشناختی موجودیت های گروه اول، در الگوی اف.آر.بی.آر.، و نیز قواعد آر.دی.ای.، تطبیق داده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. طبق این بررسی، اگر بخواهیم نرم افزاری بر اساس الگوی مفهومی تدوین شود و از داده های مارکی که در حال حاضر در پایگاه کتابشناختی کتابخانه ملی وجود دارد، انتقال داده صورت بگیرد، بیشتر روابط به صورت ماشینی قابل انتقال نخواهد بود. به علاوه، خاطر نشان می شود روابطی که در این پژوهش در تطابق مارک و فر- بر به دست آمد، حاصل استنتاج ذهن هوشمند است و ماشین قادر نیست آن را تشخیص دهد. در این خصوص، نتایج پژوهش نشان داد که از جهت مارک به فر-بر 70/47 درصد از فیلدهای مارکی، امکان انتقال رابطه ای را بر اساس تبیین روابط دارند، و از سوی فر- بر به مارک با به کارگیری همه تلاش هوشمند و تشخیص رابطه های مارکی، فقط 38/31 درصد از روابط می توانند توسط مارک پوشش داده شوند. ولی، بر اساس داده های واقعی و مورد استفاده فعلی در نمونه بوستان سعدی از فرمت مارک- مبنای کتابخانه ملی ایران در نتایج این پژوهش، این امکان به 95/16 درصد تقلیل مییابد

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف تبیین میزان همخوانی انواع موجودیت های داده ای فرانمای تولید داده های ساختارمند با بازنمایی آن ها در فهرست اصطلاحات نوع خاص منبع استاندارد مارک 21 انجام شد. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی است که بر اساس روش تحلیل محتوا صورت گرفت و جامعه پژوهش را انواع موجودیت های داده ای فرانمای تولید داده های ساختارمند تشکیل می دادند. برای گردآوری داده ها، از ابزار سیاهه وارسی مبتنی بر فهرست اصطلاحات نوع خاص منبع مارک، برای بررسی میزان همخوانی با انواع موجودیت های داده ای فرانمای تولید داده های ساختارمند، و روش مشاهده طراحی شده استفاده شد که برای این منظور در ابتدا هر یک از موجودیت های آثار خلاقانه و سپس موجودیت های دیگر در فرانمای تولید داده های ساختارمند با اصطلاحات نوع خاص منبع در استاندارد «مارک» مورد تحلیل، و انواع موجودیت های داده ای مرتبط شناسایی و تعیین شدند. یافته ها: یافته های این پژوهش نشان داد که 64 درصد از اصطلاحات نوع خاص منبع در مارک وجود دارد که در فرانمای تولید داده های ساختارمند هیچ نوع موجودیت داده ای معادل آنها تعریف نشده، و تنها 36 درصد اصطلاحات نوع خاص منبع مارک با فرانمای تولید داده های ساختارمند همخوان است. بدین معنی که برای 100 اصطلاح نوع خاص منبع مارک فقط 36 معادل در فرانمای تولید داده های ساختارمند وجود داشت. در این میان، 24 اصطلاح از اصطلاحات نوع خاص منبع مارک با موجودیت آثار خلاقانه در فرانمای تولید داده های ساختارمند همخوانی کامل و دقیق داشتند و 12 اصطلاح با سایر موجودیت های فرانما همخوان بودند. نتیجه : برای توصیف و سازماندهی اشیای دیجیتالی، به دلیل آنکه بیشتر موجودیت های داده ای موجود در وب، نسخه دیجیتالی شده اشیای محتوایی فیزیکی هستند، بنابراین ویژگی های هر دو نسخه باید مدنظر قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه فرانمای تولید داده های ساختارمند بخشی از موجودیت های داده ای بافت کتابشناختی را در نظر نگرفته، در نتیجه این فرانما چنان چه بخواهد نگاره دانش را تکمیل کند، باید برای توصیف تمام اصطلاحات نوع خاص منبع بافت میراث فرهنگی (از جمله بافت کتابشناختی) فرانمای مناسب و ویژه طراحی نماید. نیز توصیه می شود، اصلاحات و واژگان تخصصی سایر بخش های بافت میراث فرهنگی (بافت موزه و آرشیو) با موجودیت های داده ای فرانمای تولید داده های ساختارمند تطبیق داده شوند تا زمینه برای بازنمون کامل دانش در بافت میراث فرهنگی فراهم گردد.