رحیم کوشش شبستری

ترسل و انشاء یکی از گونه های ادبی کهن در ادب فارسی است و از گذشته دارای ساختاری مشخص بوده که در آن بخش های سه گانه صدر، متن و انجام نامه مطابق با قواعد خاصی نوشته می شده است. در دوره های صفوی و تیموری که نثر ساده رایج شد و بیشتر نثرنویسان دانش و معلومات نویسندگان دوره قبل را نداشتند، استفاده از این ساختار معیّن فراموش شد. با این حال، تعدادی از منشیان این دوره می کوشیدند نامه ها را به سیاق دوره قبل بنویسند. این مقاله به بررسی و مقایسه ساختار نامه در منشآت میبدی و تفرشی، دو تن از منشیان نیمه اول دوره صفوی، می پردازد. برآیند پژوهش نشان می دهد که میبدی در تقسیم بندی ساختار نامه به شیوه نویسندگان دوره قبل عمل می کند. استفاده از دعای فارسی و عربی و نعت های مفرد و مرکب در صدر نامه و دعای طول عمر مخاطب و نیز تأکید بر متن نامه در قسمت پایان نامه مطابق شیوه نویسندگان دوره قبل است و از این نظر می توان گفت که میبدی از آخرین پیروان سبک ساختار سه گانه در منشآت فارسی است. اما تفرشی از جمله نویسندگانی است که توجه چندانی به سبک و سیاق نامه نگاری دوره قبل ندارد و مرز بین آغاز نامه و متن آن به وضوح مشخص نیست.

یعقوب ا بن مسعود قطیفی متخلص به( تسکین) فلک نازنامه را سال (۱۱۸۹ ه.ق۱۷۷۱ م ) در قالب مثنوی و بحر هزج مثمن مقصورو(محذوف) به رشته نظم درآورد. تسکین شیرازی شاعر دوره بازگشت ادبی بوده و محتوای منظومه فلک ناز نامه ، علاوه برادب غنایی وحماسی، سخن تعلیمی وعرفانی نیز هست..به جهت اینکه شاعر با بیان نکات اخلاقی واعتقادی، در پایان هرداستان، مخاطب را به اخلاق وکردار نیکو توصیه می کند .فلکنازنامه زبان فرهنگ و آداب اجتماعی ایران است .در این منظومه حادثه بشت حادثه پیش می آید وبرشاخ و برگ آن افزوده می شود، بطوری که فهم داستان بر خواننده دشوار می گردد. بیچیدگی وپرحادثه بودن این داستان،وآمیختگی با صحنه های عشق وعاشقی، ازویژگی های سبک تسکین در فلک ناز نامه است.از حیث داستان پردازی در میان آثار غنایی فارسی نیز بسیار قابل توجه است. تسکین با اقتدا به نظامی و فردوسی در بیان مضامین تعلیمی و ترکیب معا نی متنوع در میان داستان های عاشقانه، موفق عمل کرده .ودر بیان جزییات صحنه ها اگرچه به درازا کشیده ولی موجب ملال خا طر خواننده نمی گردد .هدف در این مقاله، بررّسی ویژگیهای سبک مثنوی فلک ناز نامه، در سطوح زبانی،ادبی وفکری ،و شناسایی جایگاه آن در میان آثارادبی است.

در پژوهش های علمی و زیباشناختی، از نتایج مهم سبک شناسی تعیین ارزش واقعی یک اثر است. براین اساس سبک منظومه های حماسی در ادبیات فارسی همواره از سوی پژوهشگران مورد توجه قرارگرفته است و در پژوهش های بسیاری به منظومه های حماسی بعد از شاهنامه پرداخته اند. به طوری که مطالعه و تحقیق در ساختار زبانی گویندگان که یکی از عوامل شناخت و بررسی سبک خاص یک دوره است به ما کمک می کند تا با ویژگی های خاص زبانی موجود در هر دوره آشنا شویم و به درک صحیح و جامعی از معانی نهفته در کلام شعرا برسیم. موسیقی شعر که یکی از جنبه های ساختار زبانی است در شعر اهمیت زیادی دارد. مجموعه عواملی که سبب ایجاد موسیقی در شعر می شوند، تعداد زیادی از شاخص های زبانی و معنایی است که در سراسر شعر سایه افکنده و تحول زیادی در شعر ایجاد می کنند، از قبیل موسیقی حروف و کلمات، انواع جملات و معانی نهفته در آن ها هستند و همچنین هر یک از اوزان شعری دارای موسیقی خاصی است و بسته به محتوا و حالت عاطفی خاص آن شعر متفاوت است. این مقاله به شیوه مطالعات کتابخانه ای و تحلیلی به بررسی عوامل ایجاد موسیقی و آهنگ خاص شعر حماسی در بهمن نامه و مقایسه آن با فرامرزنامه پرداخته است. مشخص شد که سرایندگان هر دو منظومه، در به کارگیری فرایندهای آوایی و موسیقایی موفق عمل کرده اند و توانسته اند آثار خود را در این زمینه به زبان حماسی معیار نزدیک کنند.