نعیم عموری

به کارگیری واژه های دل انگیز و تعابیر روحبخش قرآنی در سروده ها و نوشته های پیشینیان و معاصران، فراوان به چشم می خورد. در بلاغت قدیم از شیوه های تأثیر پذیری از قرآن با عناوینی چون: تضمین، تلمیح، عقد و... و در نقد قدیم با تعابیری چون: متناقضات، سرقات و.... یاد شده است. اشعار معروف عبدالمجید، شاعر معاصر شیعه شده مصری، به ویژگیِ تأثیرپذیری از قرآن، برجسته و متمایز گشته است. بررسی، تبیین و تشریح اشعار وی از این منظر و بیان انواع ملهمات وی از قرآن کریم از اهداف مقاله حاضر است که با روش توصیفی–تحلیلی انجام گرفته است. از ویژگی های بارز سروده های معروف، پرداختن به مسئله غدیر و وحدت امّت اسلامی است. یافته های تحقیق نشان می دهد که شاعر، هدفمندانه و در راستای پرداختن به این مضامین، گاهی به ایجاد ارتباط شعر خویش با مضمون و مفهوم آیاتی از قرآن کریم مبادرت ورزیده است که در شأن و منزلت اهل بیت (ع) و ولایت علی (ع) نازل شده اند.

منهج تحلیل الخطاب النقدی هو أحد الاتجاهات الحدیثه التی تدرس البعد الاجتماعی للخطاب وتحلّل الخطاب فی إطار الوضع الاجتماعی الذی یحیط به فی النص ومن روّاده نورمان فیرکلاف کما أن اهتمامه بتحلیل الخطاب النقدی متساوٍ فی اللغه والمجتمع، وفی دراسات الخطاب یعتبر السلطه والأیدیولوجیا مترابطین. یعتمد هذا المنهج على ثلاثه مستویات: الوصف؛ بما فی ذلک المفردات والتراکیب، والتفسیر؛ أی ما علاقه النص بالتفاعل الاجتماعی، والتبیین أو الفعل الاجتماعی؛ یعنی العلاقه بین التفاعل الاجتماعی والسیاق الاجتماعی. من ناحیه أخرى، تعد روایه شیکاجو واحده من أشهر الروایات المصریه الحدیثه للکاتب المصری الشهیر علاء الأسوانی (1957)، والتی یناقش فیها القضایا المصریه فی سیاق ما قبل الحداثه. فی هذا المقال ندرس التحلیل النقدی لخطاب روایه "شیکاجو" لعلاء الأسوانی بناءً على ثلاثه مستویات من نظریه نورمان فیرکلاف متمسکا بالمنهج الوصفی- التحلیلی. تظهر النتائج أن المفردات والتراکیب مثل الضمائر وأدوات الربط واختیار الجمل الخبریه والانشائیه والتناقضات والسیاقات النصیه الخارجیه تلعب دورا مهما فی خطاب الروایه وأحداثها عند الراوی، ویوضح لنا مستوى التبیین کیفیه سیاق الخطاب ونوع الایدئولوجیا الموجود فی النص، وینتقد الأسوانی دولا استعماریه مثل الولایات المتحده والنظام الدیکتاتوری فی مصر، مشیرا إلى أن مصر مرکز حضاره عظیمه. یعکس الراوی على مستوى التبیین نوع السلطه والأیدیولوجیا، أن الأیدیولوجیه الأهم فی هذه الروایه هی نقد التدخل الأمریکی فی الشرق الأوسط ومصر، وکذلک نظام حسنی مبارک الدیکتاتوری المدعوم من الولایات المتحده. کما ینتقد الأسوانی قضایا مثل تغریب المثقفین والتمییز العنصری والحکم الدکتاتوری والفقر والاستبداد.

عرفت الروایه العراقیه مسارا تطوریا حافلا بالعدید من المنجزات التی واکبت تحولات المجتمع العراقی على مختلف الأصعده السیاسیه، الثقافیه، الاجتماعیه والاقتصادیه والقارئ المتتبع لهذا المسار لن یتردد فی الاعتراف بتمیز بعض التجارب الروائیه المعاصره التی قدمت نصوصا کسرت رتابه الکتابه الکلاسیکیه وانفتحت على آفاق إبداعیه جدیده، ونکتفی باستحضار تجربه الکاتب العراقی سنان أنطون؛ حیث یمکننا القول إنها من أبرز التجارب الروائیه التی جسدت تلک التحولات من خلال روایاته الأربع: إعجام، الفهرس، وحدها شجره الرمان ویا مریم. ترکز هذه الدراسه على روایه إعجام تحدیدا؛ الروایه التی تتکاثف فیها المفارقات والخیبات لآفاق انتظار القراء، حیث تناولت دراستنا مدى تأثیر جمالیه التلقی فی روایه إعجام، من خلال ما ارتکزت علیه جمالیه التلقی ألا وهی آلیات رائدیها یاوس وآیزر المتمثله فی أفق الانتظار والمسافه الجمالیه والقارئ الضمنی. کما تهدف الدراسه، بتبنیها منهج نظریات القراءه والتلقی، إلى تبیین کیفیه تخییب أفق انتظار القارئ فی السرد، وتشرح توسع المسافه الجمالیه فی العنوان والشخوص وأخیرا تقف عند تجلیات القارئ الضمنی فی النص. ونتج عن هذا البحث أن الکاتب نجح فی تخییب أفق انتظار القارئ السلطوی عبر استحضار الذاکره المضاده. کما اتضح لنا القارئ الضمنی بعلامتیه الصامته والناطقه.

آنتوان بِرمن فیلسوف و مورخ و نظریه داز معاصر فرانسوی است که به دلیل نوع نگاه خاص خود به ترجمه، تأثیر فراوانی در حوزه نقد و مطالعات ترجمه داشته است. وی مدل ریخت شکنانه خود را در قالب سیزده گرایش بیان و از موارد ناهمگونی میان ترجمه و متن مبدأ، به عنوان سیستم تحریف متن یاد کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی بر آن است تا هفت گرایش از گرایش های ریخت شکنانه بِرمن را در ترجمه فارسی الهی قمشه ای از سوره مریم، مورد بررسی و نقد و ارزیابی قرار دهد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در ترجمه قمشه ای، عناصر تفسیری و توضیحات کوتاه میان پرانتزی زیادی به کار رفته و متن ترجمه در برخی موارد، از متن اصلی فاصله گرفته است. در مجموع و در میان این سیزده مؤلفه، اطناب، شفاف سازی، منطقی سازی و تخریب سیستم های متن از عوامل اصلی تحریف متن در ترجمه قمشه ای است و در حوزه های آراسته سازی، تخریب کمّی و تخریب کیفی نیز، انحرافات اندکی از متن مبدأ به چشم می خورد. در مجموع، همه این مؤلفه ها باعث تخریب ساختاری و معنایی متن مبدأ شده است.

أصبح تحلیل الخطاب النقدی فرعاً معرفیا عن تحلیل الخطاب ویهتم بدراسه اللغه بوصفها ممارسه اجتماعیه مرتبطه بالسلطه والإیدیولوجیا. من روّاد هذا المنهج هو نورمن فیرکلاف؛ ففی رأیه، تحلیل الخطاب النقدی هو وسیله تستخدم جنبا إلى جنب مع وسائل أخرى لدراسه التغییر الاجتماعی والثقافی. یدرس فیرکلاف تحلیل الخطاب النقدی على ثلاث مستویات وهی؛ 1- الوصف 2- التّفسیر 3- التبیین. تعد روایه "جمهوریه کأنّ" من أشهر الروایات المصریه للکاتب علاء الأسوانی (1957- ؟؟؟) وهو یناقش فیها القضایا المصریه قبل وبعد حکومه حسنی مبارک وثوره ینایر وأحداثها. تسعى هذه الدراسه إلى توفیر إطار لتحلیل روایه جمهوریه کأنَّ وتوضیح وظیفته الاجتماعیه متمسکه بالمنهج الوصفی التحلیلی بشکل عام ومنهج تحلیل الخطاب النقدی النورمان فیرکلاف بشکل خاص. وتشیر نتائج الدراسه إلی أن الأسوانی باستخدام المفردات والتراکیب مثل الضمائر، والتضاد، والتکرار و... یشرح کثیراً من الخطابات ونوع الأحداث. وفی مستوی التفسیر یشرح کیفیه سیاق الحال ونوع الخطاب ویوضح بأن تنعکس هذه الروایه العملیات السیاسیه والاجتماعیه قبل وبعد ثوره 25ینایر عام 2011م فی مصر وکیفیه أحداث المجتمع والطبقات السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه المختلفه ویشرح الأسوانی الصراع بینهم والتعارض فی أفکارهم. ویشرح على مستوى التبیین نوع السلطه والأیدیولوجیا، وهی دیکتاتوریه حسنی مبارک، وینعکس أحداث ثوره ینایر مثل؛ الاحتجاج بسبب اغتیال خالد سعید واستشهاده، جمعه الغضب، والمجتمع الفاسد بنبره نقدیه. والفکر السائد فی الروایه هو الکفاح ضد الحکومه الدیکتاتوریه بالمظاهرات وخصوصا فی میدان التحریر وایقاظ الشعب المصری.

نقد و ارزیابی ترجمه یکی از مهم ترین زمینه های مطالعاتی بر پایه بنیان های پژوهش های علمی به شمار می رود که به منظور سنجش و تشخیص سطح کیفی متون ترجمه شده صورت می پذیرد. لازمه این نقد و ارزیابی، کمک گرفتن از پژوهش های زبان شناختی نظریه پردازان مطرح در حوزه مطالعات ترجمه است. یکی از مهم ترین الگوهای ارزیابی در حوزه مطالعات ترجمه، الگوی ترجمه کارمن گارسس است. پژوهش پیش رو با روشی توصیفی- تحلیلی بر آن است تا با بهره گیری از الگوی پیشنهادی کارمن گارسس به عنوان یک سنجه و الگوی ارزیابی کیفیت ترجمه، رمان «فی قلبی أنثی عبریه» از خوله حمدی با ترجمه اسماء خواجه زاده را بررسی و ارزیابی کند. کارمن گارسس چهار سطح را برای سنجش و ارزیابی ترجمه ها پیشنهاد می دهد که عبارتند از: 1- سطح معنایی- لغوی، 2- سطح نحوی- واژه ساختی (صرفی)، 3- سطح گفتمانی-کاربردی و 4- سطح سبکی-مقصود شناختی. به دلیل گستردگی سطوح چهارگانه گارسس، پژوهش حاضر صرفاً به بررسی دو سطح معنایی- لغوی و نحوی- واژه ساختی پرداخته و به این نتیجه می رسد که برجسته ترین مؤلفه های سطوح معنایی- لغوی در این ترجمه، معادل فرهنگی یا کارکردی، بسط نحوی، قبض نحوی، ابهام و خاص در برابر عام یا برعکس است و در سطح نحوی- واژه ساختی، برجسته ترین مؤلفه ها را ترجمه تحت اللفظی، اقتباس، تغییر نحوی یا دستورگردانی، تغییر دیدگاه، توضیح یا بسط معنی، تقلیل و حذف، تغییر نوع جمله در ترجمه تشکیل می دهد و با نظر به اینکه میزان کفایت و مقبولیت یک ترجمه بر اساس شمارش ویژگی های مثبت و منفی آن سنجیده می شود و هرچه تعداد ویژگی های مثبت متن ترجمه شده بالاتر باشد به همان میزان کفایت و مقبولیت آن نیز بالاتر است، می توان گفت ترجمه خواجه زاده مطابق با الگوی گارسس از کفایت و مقبولیت مطلوبی برخوردار است.