ماندانا مسعودی راد

در برنامه ریزی منطقه ای، هدف، استفاده ی بهینه از منابع برای توسعه ی مناطق است. یکی از مهم ترین موضوعات در توسعه ی منطقه ای، شناخت ساختار فضایی و اقتصادی منطقه است. در بررسی ساختار اقتصادی مناطق، شهرهای میانی پس از شهرهای درجه اول، از نقش قابل توجهی برخورداراند. توجه به نقش و کارکرد شهرهای میانی، می تواند به توسعه ی منطقه شتاب بخشد. تجربیات جهانی نشان داده که بی توجهی به نقش شهرهای میانی (به ویژه نقش اقتصادی ) هم زمان با روند فزاینده ی شهرنشینی، به قطبی شدن کشور و پدیده ی بزرگ سری و بروز عدم تعادل های شدید در نظام اسکان، به دور ماندن بخش هایی از سرزمین از روند توسعه و ایجاد شکاف بین مناطق شهری و نیز روستایی می شود. نظریه های شهر های میانی (درجه دو) بیش تر بر توسعه ی درون زا، در مقابل جذب فعالیت های اقتصادی برونی تاکید دارد. در این پژوهش برای کسب نتایج مورد نظر از میان روش ها و الگوهای آماری و اقتصاد سنجی و تحلیل اقتصادی منطقه از سه روش ضریب مکانی، تحلیل ساخت و اقتصاد منطقه ـ الگوی تغییر سهم و تحلیل موقعیت اقتصادی، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شهر بروجرد به عنوان دومین شهر منطقه با ارایه ی کارکردهای صنعتی، خدماتی و کشاورزی در بهبود شرایط اقتصادی کل منطقه تاثیرگذار است و به عنوان یک شهر میانی در منطقه به واسطه ی تعاملات و جریان متقابل باحوزه های کوچکتر پیرامون خود می تواند در استمرار و پویایی اقتصادی( تاثیر خرد نقشی ) آنها مؤثر باشد.

امروزه شهرها دارای هر اندازه و بعدی باشند به یک مدیریت بهینه ی شهری جهت کاهش مشکلات فرهنگی، اجتماعی، خدماتی، ایجاد آرامش و آسایش در محیط های شهری، اجرای عدالت به نحو موثر، تقویت روحیه ی مشارکت شهروندان نیازمندند. از آن جا که شهرهای بزرگ و کلان شهرها دارای میزان جمعیت بالا، تمرکز و تراکم انواع فعالیت ها و کارکرد ها هستند؛ به تبع آن با مسائل و مشکلات زیادی روبرو می باشند. شهرهای کوچک و میانی نیز در این زمینه مشکلات خاص خود را دارند، لذا اگر برنامه ها و استراتژی های مناسب در این زمینه در جهت حل مشکلات مدیریت شهری در تمامی سطوح ملی، منطقه ای و محلی اتخاذ نگردد، مشکلات مدیریت شهری در کشور همچنان وجود خواهد داشت. این مقاله ضمن بررسی مشکلات مدیریتی شهرهای کوچک و میانی، به نقش این شهرها در توسعه پایدار منطقه ای نیز اشاره دارد. روش تحقیق در این مقاله به صورت توصیفی و تحلیل محتوا است و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای، مجلات تخصصی، مصاحبه با مدیران و کارشناسان استان استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که شهرهای کوچک و میانی- خاصه شهر ایلام با وجود مشکلات خاصی که با آن مواجه هستند به یک سری افراد با تجربه و متخصص جهت امر مدیریت و انجام وظایف تخصصی خود نیازمندند. علاوه بر این در این زمینه حمایت دولت به منظور تقویت بنیه مالی به منظور ارائه راهکارهای پایدار ضروری است.

مسکن یک مقوله چند بخشی است که دارای مفاهیم کمی و کیفی می باشد. یکی از سیاست های مسکن در ایران، سیاست مسکن کم درآمد است که با نام ""مسکن مهر"" شناخته می شود. با توجه به اجرا و تکمیل برخی از فازهای آن، ضروری است با روش های مختلف، میزان موفقیت آن مورد بررسی قرار گیرد. یکی از این روش ها، سنجش میزان رضایتمندی سکونتی در جهت ارزیابی کیفیت سکونتی ساکنان می باشد؛ از این رو در این مقاله با استفاده از روش های آمار توصیفی و مدل هایی همچون آزمون T و رگرسیون خطی، سعی گردیده میزان رضایتمندی ساکنان مسکن مهر شهر زاهدان (محله مهرشهر) در چهار سطح مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که کیفیت محیط شهری مهرشهر زاهدان در تمام سطوح، در سطح پایینی قرار گرفته است. با این حال میزان رضایتمندی از محیط سکونتی، اندکی بیش از رضایتمندی از کیفیت محیط شهری می باشد. ضمناً در بین کلیه زیرشاخص ها، تنها کیفیت دو شاخص خدمات دسترسی و حمل و نقل و همچنین تسهیلات بیرونی بالاتر از میانگین قرار گرفته اند.

هدف این تحقیق، ارزیابی سیاست ساخت مسکن اجاره به شرط تملیک (نمونه: هزار دستگاه شهر خرم آباد) با توجه به شاخص های پایداری مسکن است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای جمع آوری داده ها از دو روش پیمایشی و کتابخانه ای استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و متعاقباً از مدل هایی همچون آزمون T، رگرسیون خطی و چندگانه و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که میزان پایداری (66/2) و میزان کارایی مسکن در نمونه تحت مطالعه، کمتر از میانگین بوده است. در میان شاخص های سطح چهارم، شاخص تعلق به مکان دارای کمترین میانگین بوده است. نتایج آزمون T بیانگر آن است که بیشترین میزان میانگین متعلق به دو شاخص دسترسی (00/3) و ابعاد کمی (2/3) بوده است. نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان می دهد که شاخص روابط اجتماعی (67/0) در سطح چهارم مدل، شاخص ابعاد فرهنگی (47/0) و شاخص ابعاد کمی (31/0) در سطح دوم مدل و شاخص ابعاد اجتماعی- فرهنگی در سطح دوم مدل بیشترین نقش را در کارایی مسکن داشته اند. همین طور نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می دهد که احساس تعلق به مکان با ضریب همبستگی 57/0 و ابعاد اجتماعی با ضریب 50/0 بیشترین همبستگی را با کارایی مسکن داشته اند. ضمناً میزان همبستگی دو شاخص پایداری و کارایی مسکن 534/0 محاسبه شده که بیانگر همبستگی قوی میان این دو متغیر است.

مسکن به منزله ساختاری چندبعدی، علاوه بر جنبه های فیزیکی، ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دارد که این ابعاد، کارایی و پذیرش مسکن را شکل می دهند. برنامه ریزی برای مسکن گروههای کم درآمد، یکی از چالش های کشورهای در حال توسعه است؛ اما در بیشتر مواقع به علت محدودیت های مالی و فنی، مسکن فقط سقفی بالای سر قلمداد می شود. یکی از پرهزینه ترین سیاست های مسکن گروه های کم درآمد در ایران، طرح مسکن مهر بوده است. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی سیاست های مسکن مهر با توجه به شاخص های پایداری (نمونه: شهر خرم آباد) است. روش پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و برای گردآوری داده ها از دو روش پیمایشی و کتابخانه ای استفاده شده است. داده ها با بهره گیری از نرم افزار SPSS و الگو هایی همچون آزمون T و نیز رگرسیون خطی و چندگانه تجزیه و تحلیل شده است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهند شاخص پایداری مسکن (که ترکیبی از ابعاد چهارگانه است) در نمونه مدنظر، کمتر از میانگین است؛ در میان چهار بُعد پایداری، به جز ابعاد اقتصادی، میانگین همه ابعاد کمتر از متوسط است. همچنین همه زیرشاخص های ابعاد اجتماعی و فرهنگی کمتر از میانگین بوده و در بین ابعاد کمّی و کیفی نیز، زیرشاخص های کمّی کمتر از متوسط بوده است. درنهایت نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان می دهد پایداری مسکن و زیرشاخص های آن، تأثیر مهمی در میزان کارایی مسکن مهر داشته اند.

یکی از گونه های نوظهور و نوین در جهت جذب گردشگر و افزایش مناطق دارای پتانسیل گردشگری در جهان، گردشگری سیاه یا تلخ(Dark Tourism) است. گردشگری سیاه یا تلخ در دنیا مفاهیم و معانی متفاوتی دارد؛ ولی بیشتر از مصیبت های غیرعادی همچون زلزله، جنگ، زندان و ... بحث می کند. این گونه از گردشگری در صورت بومی سازی و استفاده بهینه از پتانسیل های موجود در کشورمان می تواند یکی از گزینه های مناسب جهت توسعه گردشگری و جذب گردشگر باشد. لذا هدف از انجام این پژوهش، شناسایی و اولویت بندی موانع توسعه گردشگری سیاه در مناطق زلزله زده ایران با تأکید بر منطقه بم و ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود وضع موجود است. نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی توصیفی- تحلیلی است. برای جمع آوری داده ها از روش پیمایشی و کتابخانه ای استفاده شده است. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و بهره گیری از آزمون هایی همچون ضریب همبستگی پیرسون، آزمون T تک نمونه ای و نیز رگرسیون چندگانه است. نتایج آزمون T بیانگر آن است که ابعاد بازاریابی و ابعاد زیرساختی هر دو با میانگین (20/4) و ابعاد اقتصادی- سرمایه گذاری (10/4) بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده اند؛ کمترین میزان میانگین نیز به شرایط طبیعی منطقه (55/3) و ابعاد فرهنگی منطقه گردشگر پذیر (58/3) متعلق بوده است. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان می دهد، عواملی همچون بازاریابی- تبلیغات، ابعاد اقتصادی و سرمایه گذاری و ابعاد و زیرساخت های توسعه، با ضریب بتای (568/0) بیشترین نقش را در عدم توسعه گردشگری سیاه در محدوده موردمطالعه داشته اند؛ همین طور نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می دهد ابعاد بازاریابی- تبلیغات (با ضریب همبستگی 731/0) ابعاد و زیرساخت های توسعه (با ضریب همبستگی 50/0) بیشترین میزان همبستگی را با عدم توسعه گردشگری سیاه در منطقه بم داشته اند.

توزیع جرایم در سطوح فضایی تصادفی نیست بلکه همواره تابعی از مقتضیات و شرایط جغرافیایی است. خصوصیات مکانی همچون سطح میزان توسعه یافتگی اجتماعی- اقتصادی همواره یکی از عوامل تعیین کننده در میزان وقوع جرم قلمداد شده اند. سطوح توسعه اجتماعی- اقتصادی و همچنین نرخ وقوع جرائم در ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، متفاوت است. استان لرستان یکی از مناطق کشور است که نابرابری سطح توسعه یافتگی و میزان وقوع جرم سرقت در شهرستان های آن مشهود و بسیار متفاوت است. هدف از این مطالعه، بررسی رابطه شاخص های توسعه با ناهنجاری های اجتماعی (جرم و سرقت) در پهنه ی شهرستان های استان لرستان است. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و پس از جمع آوری داده ها به روش اسنادی، داده های به روش معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی ( PLS-SEM ) انجام یافته است. نتایج تحقیق نشان می دهد متغیرهای تحقیق توانسته اند 70/0 از تغییرات متغیر وابسته را تبیین نمایند. بیشترین اثر در تبیین جرایم، مربوط به متغیر وضعیت توسعه اقتصادی است. ابعاد توسعه ی اقتصادی رابطه ی معکوسی با جرم سرقت دارد، بدین معنا که هر چه توسعه ی اقتصادی افزایش می یابد، میزان جرائم (سرقت) کاهش می یابد. در سطح بعدی ابعاد توسعه ی اجتماعی- فرهنگی نیز رابطه ی معکوسی با جرم سرقت دارند.

در جدایی گزینی اکولوژیکی بافت اجتماعیمحله های شهری با سایر محلات متفاوت است. جدایی گزینی بر زندگی و رفتارهای عموم شهروندان (همچون رفتار انتخاباتی شهروندان) مؤثر است. محلات طایفه ای شکلی از جدایی گزینی اکولوژیکی محسوب می شود و یکی از مهم ترین مشخصات شهری خرم آباد است. هدف از این پژوهش ارزیابی نقش جدایی گزینی اکولوژیکی (محلات قومی- طایفه ای) بر رفتارهای انتخاباتی شهروندان در شهر خرم آباد است. نوع تحقیق کاربردی، روش بررسی توصیفی- تحلیلی، و جمع آوری داده ها پیمایشی - کتابخانه ای است. تحلیل داده ها از طریق آزمون های T تک نمونه ای، دونمونه ای مستقل، و رگرسیون چند گانه انجام شده است. رفتارهای انتخاباتی در چهار محله مطالعه شده است؛ دو محله از نوع محلات قومی و دو محله دیگر فاقد وابستگی های قومی بودند. چهار بُعد وابستگی های حزبی، تبلیغات، تخصص کاندیداها، و تأثیرات جدایی گزینی اکولوژیک در محلات طایفه ای (با زیرمؤلفه های منافع محله ای مشترک، انتخاب محله ای، متابعت محله ای، تبلیغات طایفه ای بیشتر، و تعاملات اجتماعی) ارزیابی شد. نتایج نشان می دهد بیش از 80درصد ساکنان دو محله دره گرم و پشته حسین آباد دارای پیوندهای طایفه ای نسبتاً یکسان اند. نتایج آزمون T دونمونه ای مستقل برای دو گروه محله طایفه ای و غیرطایفه ای بیانگر تفاوت در شاخص های اثرگذار بر رفتارهای انتخاباتی است. نتایج آنالیز واریانس یک طرفه بیانگر اهمیت دو شاخص تعلقات حزبی و تخصص در نمونه های فاقد جدایی گزینی است. انتخاب طایفه ای در محله هایی با جدایی گزینی بالا بیش از گروه دیگر است. براساس نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام، تبلیغات طایفه ای، متابعت محله ای، انتخاب محله ای، و تعاملات اجتماعی به ترتیب طی چهار گام قادر به پیش بینی انتخاب طایفه ای بوده اند.

برنامه ریزی برای توسعه یافتگی روستاهای کم برخوردار و از طرف دیگر، سادگی فناوری، نیاز به سرمایه کمتر، دوره کوتاه تر بازگشت سرمایه و دیگر مزایای صنایع کوچک مقیاس بخش کشاورزی ضرورت راه اندازی این گونه صنایع را بیشتر از قبل نمایان ساخته است. اگرچه مسیر راه اندازی این صنایع همیشه هموار نیست و با موانع مختلفی مواجه است. از این رو، این تحقیق با هدف شناسایی و تعیین عوامل بازدارنده راه اندازی صنایع کوچک مقیاس بخش کشاورزی انجام شد. جهت شناسایی عوامل بازدارنده، 20 مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحب نظران استانی انجام شد. تحلیل داده های گردآوری شده از مصاحبه ها، منجر به شناسایی 41 مفهوم، در قالب 7 دسته کلان موانع شد. سپس از تکنیک دلفی - فازی دومرحله ای برای دستیابی به توافق گروهی بین صاحب نظران و رتبه بندی عوامل بازدارنده استفاده شد. طبق نتایج تکنیک دلفی - فازی عوامل بازدارنده راه اندازی صنایع کوچک مقیاس بخش کشاورزی در دهستان کاکاوند شهرستان دلفان در 5 دسته طبقه بندی شدند. موانع مالی - اعتباری با میانگین کل فازی زدایی (442/0) در اولویت اول عوامل بازدارنده راه اندازی صنایع کوچک مقیاس بخش کشاورزی قرار گرفت. همچنین موانع اداری - سیاستی با میانگین کل فازی زدایی (426/0)، کمبود نیروی انسانی آموزش دیده و کارآفرینان محلی با میانگین (417/0)، نبود روحیه مشارکتی، فردی و اجتماعی جامعه محلی برای سرمایه گذاری با میانگین کل فازی زدایی (407/0) و سرمایه گذاری ضعیف داخلی و خارجی با میانگین کل فازی زدایی (397/0) در رتبه های بعدی قرار گرفتند. تأمین اعتبارات لازم، کاهش بروکراسی اداری و موانع سیاستی، ارائه آموزش به روستائیان و تقویت مشارکت آنان و نیز جلب سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای راه اندازی صنایع کوچک مقیاس بخش کشاورزی پیشنهاد اساسی تحقیق حاضر است.

تاب آوری یکی از مؤثرترین روش ها برای دستیابی به پایداری در برابر زلزله است؛ بنابراین می توان از آن به عنوان راه حلی برای تقویت جوامع استفاده کرد. هدف این پژوهش مطالعه ابعاد مؤثر در افزایش تاب آوری شهرستان بروجرد در مواجهه با بحران زلزله است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. جمع آوری داده ها از طریق پرسش نامه بوده است؛ حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 330 نفر است. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون T تک نمونه ای، مدل تحلیل رگرسیون و Tدو نمونه ای مستقل استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که در میان زیرشاخص های مربوط به ابعاد تاب آوری اجتماعی، زیرشاخص دسترسی به امکانات رفاهی دارای کمترین میانگین(3.02) و زیرشاخص سرمایه اجتماعی دارای بیش ترین میانگین(3.49) بوده است. هم چنین در میان زیرشاخص های مربوط به تاب آوری اقتصادی، زیرشاخص توانایی جبران خسارت با میانگین 2.83 کمترین و توانایی بازگشت به شرایط مناسب بیشترین میانگین(3.97) را به خود اختصاص داده اند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز با توجه به میزان بالای F(91.03) و سطح معناداری زیر 0.05 درصد معنادار است. همچنین نتایج T دو نمونه ای مستقل برای مقایسه نظرات کارشناسان و مردم در مورد ابعاد تاب آوری اجتماعی بیانگر آن است که تفاوتی میان نظرات این دو دسته مشاهده نمی شود؛ اما در مورد برخی زیر متغیرهای اقتصادی(میزان یا شدت خسارت، توانایی جبران خسارت) و مؤلفه کلی بعد تاب آوری اقتصادی نظر کارشناسان و مردم متفاوت است.

گردشگری مذهبی به عنوان یکی از راه کارهای توسعه، تبادل فرهنگی و تعامل اجتماعی میان ملت ها امروزه فواید فراوانی برای هر جامعه ای می تواند داشته باشد. بهره مندی از فرهنگ های بومی و آئین های مذهبی محلی، عامل مهمی برای جذب گردشگر می باشد. شهر خرم آباد دارای آیین های مذهبی ویژه ای از قبیل مراسم گِل مالی در روز عاشورا و آیین چهل منبر در روز تاسوعا است که می توانند در این زمینه تاثیر بسیار فراوانی داشته باشند. لذا، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده؛ و با این پیش فرض که آئین های مذهبی فرهنگی بومی بر ارزش و اهمیت جاذبه های گردشگری در مقصد می افزایند؛ سعی نموده تا نقش آئین چهل منبر را در توسعه گردشگری شهر خرم آباد مورد پژوهش قرار دهد. نتایج به دست آمده از آزمونT تک نمونه ای در سطح معناداری 000/0 نشان دهنده تأثیر هر سه شاخص توانمندی ها و پتانسیل های موجود در مراسم چهل منبر، زیبایی های بصری و متولی گری سازمان های شهری مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری و سایر سازمان های دست اندرکار بالاتر از میانگین است؛ همچنین بر اساس نتایج آنالیز واریانس یک طرفه در سطح خطای زیر 0.05 درصد میزان تأثیر شاخص توانمندی ها و پتانسیل های موجود در مراسم چهل منبر، و تأثیر متولی گری سازمان های شهری مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری بر اساس سطوح تحصیلی پاسخگویان متفاوت است. این در حالی است که نتایج آنالیز واریانس یک طرفه برای میزان زیبایی های بصری برتمایل به گردشگری در سطوح تحصیلی پاسخگویان یکسان است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز در سطح معناداری 99 درصد نشان می دهد که هر سه متغیر متولی گری سازمان های شهری مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی در جریان مراسم چهل منبر، توانمندی ها و پتانسیل های موجود در مراسم چهل منبر و ایجاد زیبایی های بصری تأثیر مستقیم و معناداری بر روی میزان تمایل به گردشگری و ایجاد انگیزه برای سفرهای بعدی دارند.

امروزه مطالعه و بررسی نحوه رویارویی با بحران های طبیعی در تاب آور کردن اجتماعات و شهرها در همه ی رشته ها، بیش ازپیش حائز اهمیت است. در بحران های طبیعی سال های اخیر، در کنار کمک های دولتی، سازمان های مردم نهاد نقش بسیار مهمی در بازگشت سریع تر مردم به حالت عادی، ترمیم و بهبود خسارت های وارده ایفا کرده اند؛ اثرگذاری سریع سوانح طبیعی خسارات متعددی را به دنبال دارد به همین دلیل توجه به نقش سازمان های مردم نهاد در مواجهه مؤثر مردم با سیل ضروری است. این پژوهش، کاربردی و از روش توصیفی- تحلیلی، با هدف سنجش وضع سازمان های مردم نهاد در افزایش تاب آوری اجتماعی پس از بحران سیل انجام پذیرفته است. جامعه موردپژوهش خبرگان حوزه شهرسازی و سازمان های مردم نهاد هستند، که در مجموع 49 پرسشنامه بین آنان توزیع شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از آزمون t دو نمونه ای مستقل و تحلیل مسیر معادلات ساختاری در نرم افزارهای SPSS و SmartPLS استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که مسئولیت اجتماعی (890/0)، اعتماد (879/0)، توانمندسازی افراد (879/0) بیشترین و فضاهای آموزش دهنده (663/0)، ارتقاء کیفیت محیط (722/0) و ارائه تجارب داوطلبانه (746/0)، کمترین امتیاز را در مواجهه با تاب آوری به دست آورده اند؛ بنابراین سازمان های مردم نهاد با ایجاد و بهبود فضاهای آموزش دهنده، ارتقاء کیفیت محیط و ارائه تجارب داوطلبانه می توانند در افزایش تاب آوری اجتماعی پس از بحران های آتی مؤثر عمل کنند. همچنین نتایج حاصل از t دو نمونه ای مستقل نشان داد که ابعاد موردنظر در سطح مطلوبی (p<0/05) قرار دارند. درنتیجه پاسخ دو جامعه ی آماری خبرگان شهرسازی و سازمان های مردم نهاد در سنجش نقش سازمان های مردم نهاد در افزایش تاب آوری اجتماعی پس از بحران سیل یکسان نشان داده شده است.