جعفر معصوم زاده

آلودگی هوا در تهران رفتار سیستمی دارد و ورودی ها و خروجی های آن مشخص است. با در نظر داشتن تعداد پارامترها و اهمیت پیامدها، تأثیر متقابل عوامل، تنوع راه کارها و سختی سنجش و پایش متغیرهای مرتبط، این موضوع از مصادیق یک سیستم پیچیده است. در این مقاله به شناخت علل اصلی بروز آلودگی هوا در شهر تهران و تخمین سهم هر کدام از علل آلودگی از جمله ترافیک در پیدایش آلاینده های اصلی پرداخته شده است. این کار با رسم نمودار علت و معلول یا نمودار استخوان ماهی و استفاده از نظرسنجی از خبرگان و روش وزن دهی با توجه به نوع و شدت پیامدهای آلودگی هوا انجام شده است. با توجه به سهم بسزای ترافیک در بروز آلودگی هوا، الزامات تکنولوژیک اعم از زیرساختی، سخت افزاری، نرم افزاری، اجتماعی و فرهنگی، برای کاهش ترافیک پایتخت و کنترل شاخص های ترافیک در محدوده استاندارد مطرح شده است. اهم شاخص های ترافیکی ذکر و مقادیر آنها در تهران در سال های 1384 و 1390 ارائه شده است. تجزیه و تحلیل مقادیر شاخص های مزبور، برآوردی از اثربخشی و کارایی نتایج اقدامات بهبوددهنده ترافیک در خلال سال های یادشده در بالا را می دهد. با توجه به معضل آلودگی هوا و ترافیک شدید در بسیاری از کلان شهرها و مراکز استان های دیگر کشور، به ویژه در ساعات اوج صبحگاهی و عصرگاهی، نتایج این مقاله علاوه بر تهران، می تواند مورد الگوبرداری برای دیگر شهرهای بزرگ قرار گیرد.

فضای سبز شهری با توجه به کارکردهای اجتماعی و محیط زیستی و نیز جنبه های مالی و اقتصادی خود، یکی از مؤلفه های مهم در مدیریت شهری و توسعه شهرها است. گونه های مختلف گیاهان در چهار گروه درخت، درختچه، گیاهان پوششی و گل ها یا گیاهان فصلی، دارای ویژگی های خاصی، از حیث سازگاری با اقلیم تهران و نیاز آبی و همچنین دارای نقش های متفاوتی در برآورده کردن کارکردهای موردانتظار از فضای سبز شهری، به ویژه زیباسازی و کاهش آلودگی هوا با تولید اکسیژن هستند. از این رو مقاله پیشرو، به بررسی معیارهای انتخاب و ارزیابی گونه های گیاهی و تعیین معیارهای مناسب برای فضای سبز شهر تهران و سپس تعیین وزن نسبی هر یک از این معیارها، با نظرسنجی از 35 خبره در قالب روش فرایند سلسله مراتبی تحلیلی گروهی، پرداخته است. اوزان به دست آمده، ابزاری برای ارزش گذاری 60 گونه گیاهی اصلی شهر تهران هستند که با دو روش ارزش دهی ساده (خطی) و TOPSIS انجام شد. نتایج تحقیق نشان دادند که در میان درختان، بلوط همیشه سبز، نارون و سرو نقره ای، ارزشمندترین گونه ها هستند. رتبه های گونه های گیاهی در هر یک از چهار گروه، با دو روش بیان شده، به دست آمدند که تقریباً با یکدیگر مطابقت داشتند. استفاده از این رتبه بندی ها در برنامه واکاری های مناطق شهرداری، علاوه بر افزایش رضایت شهروندان و عمر گونه های گیاهی، بهره وری هزینه فضای سبز شهری را حداقل 33 درصد افزایش خواهد داد که این امر در راستای اقتصاد مقاومتی می باشد.