حمیدرضا امانی

مخاطرات طبیعی و انسانی به دنبال گسترش شهرنشینی و جمعیت روزافزون این مناطق، منجر به افزایش آسیب پذیری مناطق شهری گردیده است. از همین رو، تاب آوری مناطق شهری به خصوص مراکز ویژه، حیاتی و حساس از اهمیت دوچندانی برخوردار شده است. درواقع، این مراکز در حکم شریان های مهم بدنه هر سرزمین محسوب می شوند. رویکرد تاب آوری به عنوان یکی از روندهای نوین در مدیریت شهری، می تواند گام مؤثری در جهت ارتقاء شهرها و مراکز حیاتی آن بردارد. از چالش های مدیریتی منطقه 11 تهران، تاب آوری مراکز حیاتی و حساس است که در صورت عدم پرداخت منجر به اختلال در ساختار جامعه می شود. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه ها و شاخص های تاب آوری، رتبه بندی آن ها به لحاظ اهمیت و درنهایت، اولویت بندی نواحی منطقه است. روش تحقیق پژوهش توصیفی – تحلیلی است و برای شناسایی عوامل اصلی ادبیات پژوهش و مبانی نظری موردبررسی قرار گرفت. درنهایت معیارهای اصلی مطابق با نظرات صاحب نظران امر استخراج گردید. جامعه آماری پژوهش شامل متخصصان و خبرگان جغرافیا و برنامه ریزی شهری با توجه به زمینه تخصصی تحقیق است که به صورت در دسترس 20 نفر انتخاب شده است. سپس برای تحلیل، رتبه بندی مؤلفه ها و اولویت بندی نواحی، از روش سوارا و واسپاس بهره گرفته شد. درنهایت، یافته های حاصل از تحلیل داده ها، نشان دهنده آن است که مؤلفه های کالبدی-محیطی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی-مدیریتی به ترتیب دارای بیشترین اهمیت در تحقق تاب آوری شهری هستند. همچنین، مابین نواحی 4 گانه منطقه 11 تهران به لحاظ برخورداری از مؤلفه های تاب آوری شهری، ناحیه دو با کسب امتیاز 23.2 در وضعیت بهتری نسبت به سایر نواحی قرار دارد. از طرفی، ناحیه چهار با کسب امتیاز 22.22 دارای بدترین وضعیت به لحاظ برخورداری از مؤلفه ها است.

امروزه، به دنبال گسترش شهرنشینی و مهاجرت های بی رویه به این نقاط، مسئله آسیب پذیری و تاب آوری مراکز ویژه، حیاتی و حساس از اهمیت دوچندانی برخوردار شده است. در واقع، این مراکز در حکم شریان های مهم بدنه هر سرزمین محسوب می شوند که می توانند کارکرد ملی یا فراملی داشته باشند. از این رو، رویکرد پدافند غیرعامل به منظور افزایش تاب آوری این مراکز و به طور کلی نقاط شهری مهم مطرح شده است. برهمین اساس، هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل اصلی موثر بر تاب آوری مراکز ویژه، حیاتی و حساس مبتنی بر پدافند غیرعامل و سپس تحلیل میزان تأثیر هر یک از عوامل بر مراکز ویژه، حیاتی و حساس منطقه 11 تهران می باشد. روش تحقیق پژوهش توصیفی – تحلیلی است و برای شناسایی عوامل اصلی ادبیات پژوهش و مبانی نظری مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت معیارهای اصلی مطابق با نظرات صاحبنظران امر استخراج گردید. جامعه آماری پژوهش شامل متخصصان جغرافیا و برنامه ریزی شهری با توجه به زمینه تخصصی تحقیق است که با استفاده از نرم افزار Sample Power اقدام به برآورد حجم نمونه آماری گردید. سپس برای تحلیل  میزان تأثیر هر کدام از عوامل شناسایی شده از نرم افزار Smart PLS  بهره گرفته شد. در نهایت، یافته های حاصل از تحلیل داده ها، نشان دهنده آن است که عوامل مکان یابی و چند عملکردی 0/826؛ پراکندگی، تفرقه و جابه جایی 0/708؛ استحکامات و سازه های امن 0/582؛ دسترسی 0/513؛ استتار و فریب 0/490؛ اختفاء و پوشش0/410؛ و اعلام خبر 0/175 به ترتیب دارای بیشترین تأثیر بر تاب آوری مراکز ویژه حیاتی و حساس منطقه می باشند. از طرفی تاب آوری اقتصادی 0/819؛ اجتماعی0/767؛  کالبدی-محیطی 0/607؛  و نهادی-مدیریتی 0/594 نیز به ترتیب از اصلی ترین پیامد های تاب آوری این مراکز است.